توصیه به زیارت قبور صالحان
مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی از امام کاظم علیه السلام نقل کرده که هرکس نمی تواند به زیارت قبور ما اهل بیت برود به جای آن به زیارت قبور برادران صالح ما برود؛
الکافی : مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ أَنْ یَصِلَنَا فَلْیَصِلْ فُقَرَاءَ شِیعَتِنَا وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ أَنْ یَزُورَ قُبُورَنَا فَلْیَزُرْ قُبُورَ صُلَحَاءِ إِخْوَانِنَا.( الکافی : ج 4 ص 60 ح 7.)
و از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده که هرکس نمی تواند به زیارت قبور ما اهل بیت برود به جای آن قبرهای دوستان صالح ما را زیارت کند که ثواب زیارت ما برایش نوشته می شود؛
من لا یحضره الفقیه: وَ قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى صِلَتِنَا فَلْیَصِلْ صَالِحِی شِیعَتِنَا یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ صِلَتِنَا وَ مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى زِیَارَتِنَا فَلْیَزُرْ صَالِحِی مَوَالِینَا یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِیَارَتِنَا.( من لا یحضره الفقیه:ج2، ص 73ح1765)
در فرهنگ شیعى ارتباط با پیشوایان معصوم جایگاه بسیار مهمى دارد. این امر در دوره حیات و حضور آنان، با سفر به محل اقامتشان و دیدار و هم سخن شدن با آن بزرگواران ، تحقق مى یافت و در دوره بعد از حیاتشان با مراجعه به محل قبورشان . از آنجا که در فقدان آن بزرگواران امکان گفتگو و سخن گفتن نبود و از سوى دیگر به طور طبیعى انسان براى ارتباط با دیگرى و عرض ارادت بدو ، نیاز به بیان احساسات خود دارد معصومان علیهم السلام خود براى پاسخگویى بدین نیاز متونی را در اختیار شیعیان قرار دادند که به زیارت نامه مشهور شده اند مانند زیارات خاص برخی معصومان و زیارات جامعه که در باره همگى آنان است .
در این زیارات هم به جایگاه اختصاصی آنان در ارتباط با خداوند اشاره شده است که ویژه این بزرگواران است - مانند عصمت و حافظ سر الهی بودن - و هم به ویژگی های دیگری مثل هدایت گری و اسوه بودن برای زندگی اهل ایمان که در مورد دیگر صالحان و پرهیزکاران نیز قابل تطابق است . آنچه در این زیارات بیان شده به گونه ای به دلیل پیروی از آنان و توجه به مزارشان اشاره دارد. توجه به مزار انسانهای شایسته , نمونه و اسوه, به نوعی بزرگداشت و ترویج ارزش های آنان است و از سویی حضور در این فضای یادمانی , فرصتی است برای الهام گیری از منش و روش صاحب مزار . در چنین مکانهایی فرد به یاد ارزش های معنوی و آفریدگار خود می افتد و جان و دلش بدان عطرآگین می شود. از این روست که محل مزارشان قطعه ای از بهشت دانسته شده است ؛
الإمامُ الجواد علیه السلام: إِنَّ بَیْنَ جَبَلَیْ طُوسَ قَبْضَةً قُبِضَتْ مِنَ الْجَنَّةِ مَنْ دَخَلَهَا کَانَ آمِناً یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ النَّارِ .( تهذیب الأحکام: ج 6 ص 109 ح 8) .
امام جواد علیه السلام: میان دو کوه طوس، خاکى است که از بهشت آورده شده است.
این تعبیر بدان جهت است که ماهیت و باطن امور معنوی همان بهشت است که در آخرت برای همگان جلوه می کند. این آثار معنوی زیارت در زیارت قبور دیگر انسانهای شایسته نیز وجود دارد هر چند که به پای زیارت مزار معصوم نمی رسد زیرا آنان اسوه کامل اهل ایمانند و زیارت قبورشان علاوه بر این امور، آثار دیگری نیز دارد مانند ملجا و پناهگاه بودن مزارشان که در زیارت جامعه کبیره بدان اشاره شده است . (لائذ بقبورکم ...)
با توجه به همین کارکرد معنوی مهم و تاثیر گذار است که معصومان علیهم السلام توصیه کرده اند مومنان در صورت دسترسی نداشتن به قبور آن بزرگواران , به زیارت قبور شیعیان صالح و پرهیزکاری که در دسترشان است بروند . این توصیه عمومی در کنار توصیه خاص برای زیارت قبر دو امامزاده معروف در ایران یعنی حضرت فاطمه معصومه (س) در قم و حضرت عبد العظیم حسنی در ری، بیانگر حقیقتی که ما بدان گوشزد کردیم. بنابر این مکانهای یاد شده از جهت ایجاد فضا و روحیه معنوی و زنده کردن ایمان در دلها, همان کارکرد مزار معصومان را دارند و یادمانه های معنوی به شمار می آیند هر چند که از نظر میزان تاثیرگذاری به پای حرم معصومان نمی رسند .
