نکته نگار

اعتکاف عبادتی فردی- اجتماعی

در منابع روایی، روایات گوناگونی وجود دارند(رجوع کنید به کتاب فرهنگ¬نامه اعتکاف نوشته آیت الله ری شهری) که از  اعتکاف پیامبر (ص) در دهه آخر ماه مبارک رمضان سخن گفته اند. اصحاب و خانواده پیامبر (ص) نیز به پیروی از ایشان، دهه آخر این ماه را، در مسجد النبی (ص) به اعتکاف می نشستند.

در بین امت های پیشین، کسانی بودند که برای عبادت و راز و نیاز با خداوند به کوه و دشت و صحرا و دیرها می رفتند تا تنها و به دور از مردمان، با خدا خلوت کنند. در دوران قبل از اسلام نیز برخی مسیحیان دست به ابداع شیوه ای زدند به نام رهبانیت که دارای دو رکن اصلی بود ؛ دوری از مردم با خلوت گزینی و توجه به خداوند با عبادات و روزه داری و راز و نیاز.

نکته جالب در سبک عبادت دینی اسلام، غلبه رنگ اجتماعی بر عبادات است که در ظاهر امری است فردی بین فرد و خدایش.

توصیه های فراوان دینی بر خواندن نمازهای واجب به صورت نماز جماعت، توصیه به خواندن نمازها در مسجد که محل حضور عمومی مسلمانان است، توصیه به دعای دسته جمعی و اینکه دعای جمعی به استجابت نزدیک تر است همه و همه، نمایانگر تصویر کلی از برنامه عبادی دین اسلامند.

بر این اساس، بدیهی است فردی ترین نوع عبادت یعنی اعتکاف به شرط حضور در مساجد جامع، برگزار شود. در منابع روایی یکی از شرایط اعتکاف حضور در مسجدی است که عموم اهالی شهر در آن حضور می یابند از این رو اعتکاف در مسجد محله یا قبیله و طابفه خاص، درست نیست و بدین جهت برخی از فقیهان فتوا داده اند؛ پس از مساجد بزرگ و مشهور مسلمان مثل مسجد الحرام و مسجد النبی اعتکاف فقط در مساجد جامع شهرها، درست است. 

این بدان معناست؛ عبادتی مثل اعتکاف که برنامه ای است برای خلوت با خداوند و عبادت خالصانه برای او، گره خورده است به حضور در اجتماعی¬ترین مکان های مسلمانان . 

پس اگر بگوییم شریعت اسلام، توجه به این نکته داشته که در انسانها، گرایشی برای خلوت گزینی با خداوند، وجود دارد و باید به رسمیت شناخته شود و از سوی دیگر، انسان موجودی اجتماعی است و در برابر اجتماع مسوولیت دارد و نباید این خلوت گزینی او را، از اجتماع و وظایفش دور سازد و بدین خاطر سازوکار اعتکاف را پیشتهاد کرده تا هم خلوت گزینی تأمین شود و هم  دوری از اجتماع، اتفاق نیفتد.

نتیجه آنکه اعتکاف را باید، نوعی «بست نشینی» در یک مکان جمعی ، برای یک عمل و رابطه فردی با خداوند دانست.