نکته نگار

عزای حسینی در مدینة النبی

ابن حمدون  از نویسندگان سده ی هفتم هجری در کتاب معروف خود « التذکرة الحمدونیة» در باره عزاداری مردم مدینه برای امام حسین چنین گزارش می دهد :

هنگامی که امام حسین علیه السلام کشته شد تا یک سال مردم مدینه سوگواری می کردند . در سال دوم شهادت ایشان نیز هر جمعه به سوگ می نشستند و در سال سوم در هر ماه یک روز را برای ایشان سوگواری می کردند . حتی کسانی چون مروان بن حکم و مسور بن مخرمه روی خود را می پوشاندند و در این مجالس سوگواری شرکت می جستند .

متن خبر

التذکرة الحمدونیة  ج‏ 9 ص 150  الرقم  359:  لمّا قتل الحسین بن علیّ علیهما السلام کان النّوح علیه بالمدینة فی کلّ بیت سنة کاملة، ثم نیح علیه فی السنة الثانیة فی کلّ جمعة، ثم نیح علیه فی الثالثة فی کلّ شهر. و کان مروان بن الحکم و المسور بن مخرمة یدخلان إلیهم مقنّعین فیبکیان أشدّ بکاء حتى ینقضی النّوح.

مشخصات نشر کتاب : التذکرة الحمدونیة  ,  محمد بن حسن بن حمدون‏ (م 562 ه ق‏)    , نشر دار صادر , بیروت‏ , 1417 ه ق ,   الطبعة  اول‏ .

قاضی نعمان مصری از نویسندگان سده ی چهارم  در این باره از امام صادق علیه السلام چنین نقل می کند :

تا یکسال مردم مدینه شب و روز برای امام حسین عزا داری کردند و تا سه سال روزهای عاشورا به سوگ می نشستند .

متن خبر

دعائم الاسلام : ج 1 ص  227 :

توضیحی در باره کتاب التذکره ابن حمدون(بر گرفته از نرم افزار تراث  )

موضوع: ادب- اخبار

تاریخ وفات مؤلف: 562 ه ق‏

زبان: عربى‏

تعداد جلد: 10 مجلد

ناشر: دار صادر

مکان چاپ: بیروت‏

سال چاپ: 1417 ه ق‏

نوبت چاپ: اول‏

معرفى مؤلف

 ابن حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن على بن حمدون المکنى بابى المعالی( 495- 562 ق) ادیب و شاعر بغدادى، خاندان وى همه اهل علم و فضل بودند. پدرش که ظاهرا مشاغل دیوانى نیز داشته است، در محاسبات و امور ادارى صاحب نظر بود و کتابى در همین باب تألیف کرده است. برادرانش ابو نصر و ابو المظفر نیز به کار کتابت و ادب اشتغال داشتند. ابن حمدون از کودکى نزد بزرگانى چون اسماعیل بن فضل جرجانى دانش آموخت و سرانجام در ایام خلافت المقتفى لامر اللّه( 530- 555) شغل دیوانى یافت و به مقام« عارض العسکر»( محاسب یا بازرس سپاه) رسید. بعد از آن در شمار نزدیکان المستنجد در آمد و با او در باب ادب، جلساتى داشت. وى سرانجام به ریاست« دیوان الزمام»( نظارت عالى امور مالى) برگزیده شد. اما پس از چندى خلیفه بر او خشم گرفت و او را به زندان افکند و در 562 ق در زندان درگذشت و در مقابر قریش در بغداد به خاک سپرده شد. وى شعر نیز مى‏سرود و به فصاحت و شناخت کامل نسبت به نویسندگى و ادب شهرت یافته بود. همچنین او را داراى اخلاقى نیک و خوش رفتار وصف نموده‏اند. مصادر از شیوخ وى جزء اسماعیل بن فضل جرجانى را نام نمى‏برند اما برخى از کسانى که از وى استفاده نموده‏اند نامشان در مصادر آمده است از جمله: احمد بن طارق قرشى، ابو المعالى احمد بن یحیى بن هبة اللّه، ابو العباس احمد بن حسن عاقولى و فرزند ابن حمدون، ابو سعد حسن. کتاب وى، تذکره، نشانگر علاقه شدید او به ادب و تاریخ است هر چند به عقیده برخى ابن حمدون در علوم ادب دست چندانى نداشته است و شاید به همین جهت باشد که کمتر کسى به نقل نکات ادبى از کتاب او دست زده است. ابن اثیر هم که نکته انتقاد آمیز او را درباره شعرى آورد، سخت او را استهزاء کرده و مى‏گوید: این سخن کسى است که مزه فصاحت و بلاغت را نچشیده است.

معرفى کتاب

 ابن حمدون تمام شهرت خود را مدیون این کتاب است در این مجموعه که در واقع جنگى است که علاوه بر نکته‏هاى فراوان و گوناگون ادبى، نمونه‏هاى متعددى از عهدنامه‏ها، بیعت نامه‏ها، مقامه‏ها، محاضرات، فرمانها و امثال آنها که بایستى توسط کاتبان، به نام خلفا و وزرا تدوین مى‏شد، فراهم آمده است. ظاهرا پس از مرگ مؤلف بود که کتاب شهرتى فراگیر یافت و مورد استفاده و ستایش همگان قرار گرفت. صفدى در« نصرة الثائر» ص 64 آن را در شمار مجموعه‏هاى بزرگ ادب عربى چون اغانى و عقد الفرید و البیان و التبیین دانسته است. قلقشندى نمونه‏هاى متعددى- حتى نامه امام على علیه السلام به مالک اشتر را- از همان کتاب نقل کرده است. این کتاب مشتمل بر فنونى است که مولف به خوبى آنها را جمع آورى نموده است. ابن خلکان درباره این کتاب مى‏نویسد:

« از بهترین مجموعه‏هایى است که دربردارنده تاریخ، ادب، نوادر و اشعار است و هیچ کس از متأخرین مانند این مجموعه را گرد نیاورده و این کتاب بسیار مشهور و متداول بین مردم است». از مقدمه مؤلف چنین برمى‏آید که وى گوشه عزلت اختیار کرده و به جمع مواد این کتاب پرداخته است چرا که خود مى‏گوید زمانى به تألیف این کتاب دست زده است که فساد بر زمان مستولى گشته و برادران به یکدیگر خیانت مى‏ورزند، و انسان از دوست خویش مى‏هراسد، از این رو، عزلت شایسته و آمیزش با مردم ناشایست گشته است. هدف مؤلف از تألیف تذکره علاوه بر تسلّى نفس خویش، ارائه امثال و حکم و حکایات و اخبار و نوادریست شاید مردم از آن بهره‏مند شد و از حکایات آن عبرت گرفته و ادب و فرهنگ بیاموزند.

 ابن حمدون کتابش را به ابوابى پنجاه گانه که هر باب مشتمل بر فصولى است، تبویب نموده است.

.