نکته نگار

حج فرصتی همیشگی برای اسلام 

با پایان یافتن دوران محاصره اقتصادی در شعب ابو طالب برای پیامبر (ص) و مسلمانان، ایشان دو باره فرصتی یافتند برای ارتباط گیری با عموم مردم. از این رو در سال یازدهم بعثت با شش تن از حاجیانی که از یثرب برای حج به مکه آمده بودند ارتباط گرفت و دین اسلام را برای آنان عرضه کرد. این شش تن، ماجرای این دیدار را، برای همشهریان خود،گزارش کردند. در ایام حج سال بعد(سال دوازدهم بعثت) ، جمع بیشتری از یثربیان با پیامبر (ص) دیدار کردند که سرانجام آن، بسته شدن پیمان عقبه اول و اعزام نخستین مبلّغ (مصعب بن عمیر) به یثرب بود. یکسال بعد، در ایام حج سال سیزهم بعثت، ثمره این دیدارها و اعزام مبلغ، بیشتر آشکار شد و جمعیتی چهل نفره از یثربیان در سرزمین «منا» به دیدار پیامبر (ص) شتافتند و پیمان عقبه دوم بسته شد. یثربیان در این پیمان، متعهد شد از پیامبر (ص) حمایت کنند و  با دشمنان او بجنگند.

این پیمان که در ایام حج سال سیزهم بعثت بسته شد نتایج شگفت انگیزی داشت که موارد ذیل از آن دسته اند؛

- زمینه ساز هجرت پیامبر (ص) به یثرب شد تا این شهر به پایگاهی برای نشر اسلام تبدیل شود.

- در این پیمان،  مردم یثرب متعهد شده بودند حامی پیامبر ص در جنگ با دشمنانش باشند . حمایت مردم مدینه از پیامبر ص در جنگها، ریشه در مفاد همین پیمان داشت هر چند که بعدا با پیمان های دیگری تجدید و تحکیم شد.

- یهودیان مهاجر سکنی گزیده در مدینه نسبت به ساکنان بومی ، اصیل و عرب زبان این شهر ، از انسجام و ساختار مدنی بیشتری برخوردار بودند . حمایت های همه جانبه اهل یثرب از پیامبر ص و اسلام باعث شد پیامبر بتواند با تأسیس حکومت و انسجام دادن به بومیان این شهر به توانایی دست یابد که برتری نسبی به یهودیان پپدا کند و بتواند در برابر مزاحمت ها و خیانت های آنها تاب بیاورد.

- حمایت های مالی و اقتصادی از مهمترین ثمرات این پیمان بود . پیامبر ص و مهاجران مکی اموال خود در مکه را رها کرده و به یثرب مهاجرت کردند و کفار قریش برای تنبیه آنها خانه ها و اموال مهاجریان را مصادره کردند. مسلمانان این شهر بر اساس همین عهد و پیمان خود ، با روی گشاده از آنها استقبال کردند و خانه های خود را در اختیار آنان قرار دادند و آنها را شریک در دارایی و اموال خود کردند .

یک نمونه 

در جمع چهل نفره پیمان عقبه دوم، کسی به نام «فروة بن عمرو بیاضی» حضور داشت که از ملاکین و باغداران بزرگ یثرب بود. او از ایمان آورندگان ثابت قدم و یاری دهندگان خوب پیامبر (ص) بود. گزارش های رسیده از حضور او در جنگها مثل جنگ بدر، حکایت دارد.

نکته قابل تأمل در سرگذشت او ،  حمایتهای مالی وی از نهضت پیامبر ص است. گزارش شده انفاقات و صدقات سالانه او بالغ بر هزار بار شتر خرما ( حدود 17 تن ) می شده است .

او به دلیل داشتن نخلستانهای بزرگ، کارشناس و خُبره بود در تخمین میزان محصول خرما بر روی نخل. بدین جهت، پیامبر ص در گرفتن زکات از نخل داران ،  او را به عنوان کارشناس تخمین میزان خرمای نخلستانها، تعیین کرده بود.

کمک دیگر وی به پیامبر ص ، میزبانی از هیئت ها و کاروانهای بیعت بود . در سالهای پایانی عمر شریف پیامبر ص ، کاروانهای گوناگونی از دیگر نقاط عربستان به مدینه النبی می آمدند تا با پیامبر ص بیعت کنند و اسلام بیاورند. بدیهی است که چنین مهمانانی، نیازمند رسیدگی و پذیرایی بودند. کسی مثل فروة بن عمرو به دلیل تمکن مالی و داشتن فضای مناسب برای پذیرایی از کاروانها، بهتر از دیگران می توانست به یاری پیامبر بشتابد. (وَکَانَ نُزُولُ جَرِیرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَلَى فَرْوَةَ بْنِ عَمْرٍو الْبَیَاضِیِّ.  الطبقات الکبری : ج 1 ص 347 )

گفتنی است وی در ماجرای سقیفه نیز با سرودن شعری، از امیر مؤمنان حمایت کرد. همچنین ، نام او، در بین مهاجمان به خانه عثمان و شرکت کنندگان در جنگ جمل به حمایت از امیر مؤمنان ع نیز آمده است.

به هر حال حضور پر برکت او در حمایت از پیامبر رحمت ص ، نمونه و مصداقی از به ثمر نشستن تلاش های رسول خدا ص در ایام حج در مکه است.

ماجراهایی از این دست ، نمونه های خوبی هستند از بهره گیری از فرصت ایام حج ، فرصت هایی که ویژه دیروز و امروز نیستند بلکه همیشه در دسترس مومنان هستند . امید که غفلت، باعث سوختن این فرصتها نشود.

منابع و متون مورد استناد: 

- فروة بن عمرو: بن ودقة بن عبید بن غانم بن بیاضة الأنصاری البیاضی. قال ابن حبّان: شهد بدرا والعقبة، 

ذکره ابن إسحاق وغیره فیمن شهد العقبة وبدرا وقال أبو عمر: آخى النبی صلّى اللَّه علیه وآله وسلم بینه وبین عبد اللَّه بن مخرمة العامری، 

وروى عبد الرزاق فی الرکاز من مصنّفه عن معمر، عن حرام بن عثمان، عن ابنی جابر- أنّ النبی صلّى اللَّه علیه وآله وسلم کان یبعث رجلا من الأنصار من بنی بیاضة یقال له فروة بن عمرو فیخرص ثمر أهل المدینة. 

ومن طریق سلیمان بن شبل، عن رافع بن خدیج- أن النبی صلّى اللَّه علیه وآله وسلم کان یبعث فروة بن عمرو یخرص النخل، فإذا دخل الحائط حسب ما فیه من الأقناء، ثم ضرب بعضها على بعض على ما یرى فیها فلا یخطئ. أخرجه عن إبراهیم بن أبی یحیى عن إسحاق بن أبی فروة. 

وذکر وثیمة فی «کتاب الردة» أن فروة کان ممّن قاد مع رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه وآله وسلم فرسین فی سبیل اللَّه، وکان یتصدق فی کل عام من نخله بألف وسق(170 کیلو )، (الطبقات الکبرى ط العلمیة» : ج1ص 261)

- شهد العقبة، وشهد بدرا، وما بعدها من المشاهد مع رسول الله صلى الله علیه وسلم، وآخى رسول الله صلى الله علیه وَسَلَّمَ بینه وبین عَبْد اللَّهِ بْن مخرمة العامری. حَدِیثُهُ عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: لا یَجْهَرُ بَعْضُکُمْ عَلَى بَعْضٍ بِالْقُرْآنِ. قَالَهُ مَالِکٌ، عَنْ یَحْیَى بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ محمد بن إبراهیم بن الحارث التیمی، عن أَبِی حَازِمٍ التَّمَّارِ، عَنِ الْبَیَاضِیِّ، وَلَمْ یُسَمِّهِ فِی الْمُوَطَّأِ. وکان ابْن وَضَّاح وَابْن مزین یقولان: إنما سکت مَالِک عَنِ اسمه لأنه کَانَ ممن أعان على قتل عُثْمَان رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ.( الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج3، ص1260.)

- کان ممّن قاد مع رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه وآله وسلم فرسین فی سبیل اللَّه، وکان یتصدق فی کل عام من نخله بألف وسق، وکان من أصحاب علی یوم الجمل.( الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر، ج5، ص279.)

- کان النبی صلّى الله علیه وآله وسلّم یبعثه یخرص عَلَى أهل المدینة ثمارهم، فإذا دخل الحائط حسب ما فیه من الافناء، ثُمَّ ضرب بعضها عَلَى بعض، عَلَى ما یرى فیها، فلا یخطیء.( اسدالغابه، ابن اثیر، ج4، ص58.)