تاملی در دعای معرفت
•
تاملی در دعای معرفت
ادعیه وارده در خصوص امام مهدی (ع) در بردارنده معارف گوناگون و شایسته تامل اند و کنکاش دراین زمینه برنامه هدایتی ائمه معصومین (ع) در این باره را روشن می سازد . در اینجا دعای معرفت به عنوان یک نمونه از ادعیه سفارش شده از سوی ائمه مورد توجه قرار گرفته است . این دعا برای شرایط سخت پس از شهادت امام عسکری و فقدان امام حاضر توصیه شده است (1) ؛
زراره یکی از اصحاب امام جعفر صادق علیه السلام می گوید امام به من فرمودند : امام مهدی (ع) قبل از قیامش دورانی را در غیبت سپری خواهد کرد . من عرض کردم چرا ؟ فرمودند : به خاطر حفظ جانش . ای زراره ! اوست کسی که انتظارش را می کشند ، و اوست که در ولادتش شک خواهند کرد. برخی گویند پدرش مُرد ، بى آنکه فرزندى از او مانده باشد و برخی نیز گویند اکنون جنینی است در شکم مادرش . برخی نیز می گویند دو سال پیش از وفات پدرش، متولّد شده است . آری اوست که انتظارش را مىبرند اما خدا دوست دارد شیعیان را {با پدید آوردن شرایط شبه دار} بیازماید. پس در آن هنگام تباهکاران و کجروان، در شکّ افتند.
من گفتم : اگر در چنین زمانی بودم چه کنم ؟ فرمودند : اى زراره، هر گاه آن زمان را دریابى، این دعا را بخوان {این خواسته ها را از خدا داشته باش .} :
خدایا! خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانى، پیامبرت را نمىشناسم. خدایا! پیامبرت را به من بشناسان که اگر پیامبرت را به من نشناسانى، حجّتت را نمىشناسم. خدایا! حجّتت را به من بشناسان که اگر حجّتت را به من نشناسانى، از دینم گمراه خواهم شد.
تامل در این حدیث و متن دعا , گویای این حقیقت است که آن بزرگوار از طریق این دعا , ارزش معرفت طولی را به مخاطبان دوره غیبت گوشزد کرده اند . این بدان معناست که به شرایط سخت دوران غیبت و امکان تزلل فکری شیعیان توجه داشته اند و از این رو شیعیان را به معرفت طولی برای ثبات قدم بیشتر , رهنمون شده اند . در این شیوه , معرفت و اعتقاد گام به گام از ریشه به تنه و سپس شاخه ها منتقل می شود و شالوده اعتقاد به مهدویت از محکماتی چون توحید شروع و سپس به امامت می رسد . این نوع معرفت به دلیل داشتن شالوده مستحکمی که دارد در برابر تند باد شبهات , مقاومت بیشتری دارد . امام با توصیه این دعا به نسلهای دوران غیبت , بدانان گوشزد می کند که اگر شناخت آنها نسبت به امام مهدی (ع) بر اساس یک بنای عقلی پی ریزی شده از محکمات پذیرفته شده به سمت زیر مجموعه های فرعی تر باشد و از کلی به جزئی و یا به تعبیر دیگر از ریشه به تنه و شاخه ها باشد آنان مشکلی پیدا نمی کنند . بدین ترتیب طرح شبهاتی مثل مشخص نبودن تولد و دوران حیات چند ساله اول از حیث تاریخی , خللی در باور امامت و مهدویت ایجاد نمی کند زیرا لازمه اندیشه توحید , فرستادن پیامبران برای هدایت خلق است و با پایان یافتن ارسال رسل و ختم رسالت , بشر به سازمان هدایتی جایگزین نبوت نیازمند می شود که از آن با عنوان نهاد امامت یاد می شود و با شهادت آخرین فرد حاضر از امامان , به طور منطقی باید فرد دیگری از این سلسله , مسوولیت آن را به عهده بگیرد . حال چنانچه به خاطر شرایط امنیتی و خفقان تولد و حیات او از دیگران , مخفی بماند باز بر اساس این سیر منطقی , وجود او پذیرفته می شود . ضمن آنکه روایات فراوانی از تولد مخفی و غیبت او خبر داده اند و این نقلیات در کنار استدلال عقلی یاد شده برای گذر شیعیان از دوران خطیر یاد شده کمک شایانی کردند و نقش بسیار مهمی را ایفا کردند در کنار عوامل نقش آفرین دیگری چون سازمان رهبری شیعیان که از توان مدیریتی وکیلان و توان علمی علما بهره می گرفت .
..................................................................................................................
پاورقی
1. متن روایت در کتاب کافی مرحوم کلینی چنین است :
الکافی ج1 ص 337 ح 5- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ لِلْغُلَامِ غَیْبَةً قَبْلَ أَنْ یَقُومَ قَالَ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یَخَافُ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَى بَطْنِهِ ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَةُ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ وَ هُوَ الَّذِی یُشَکُّ فِی وِلَادَتِهِ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ مَاتَ أَبُوهُ بِلَا خَلَفٍ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ حَمْلٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ إِنَّهُ وُلِدَ قَبْلَ مَوْتِ أَبِیهِ بِسَنَتَیْنِ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ غَیْرَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ أَنْ یَمْتَحِنَ الشِّیعَةَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ یَا زُرَارَةُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنْ أَدْرَکْتُ ذَلِکَ الزَّمَانَ أَیَّ شَیْءٍ أَعْمَلُ قَالَ یَا زُرَارَةُ إِذَا أَدْرَکْتَ هَذَا الزَّمَانَ فَادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَةُ لَا بُدَّ مِنْ قَتْلِ غُلَامٍ بِالْمَدِینَةِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَیْسَ یَقْتُلُهُ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ قَالَ لَا وَ لَکِنْ یَقْتُلُهُ جَیْشُ آلِ بَنِی فُلَانٍ یَجِیءُ حَتَّى یَدْخُلَ الْمَدِینَةَ فَیَأْخُذُ الْغُلَامَ فَیَقْتُلُهُ فَإِذَا قَتَلَهُ بَغْیاً وَ عُدْوَاناً وَ ظُلْماً لَا یُمْهَلُونَ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَقُّعُ الْفَرَجِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.