نکته نگار

مرثیه خوانی برای حادثه کربلا از منظر  ائمه علیهم  السلام

سیره و سخنان ائمه علیهم السلام در باره مرثیه خوانی ،  انعکاس پیدا کرده است . ما در این جا بنا داریم به صورت گذرا و مختصر ، به گزارشها بپردازیم . آنچه در ذیل می آید بخشی از مقاله این جانب در زمینه مرثیه است که تصمیم گرفتم  به مناسبت ایام محرم در وبلاگم نیز بیاورم :

....موارد ذیل از توجه ، تاکید و ارج نهادن ائمه به مرثیه ،حکایت دارند ؛

 1- تشویق به سرودن و خواندن مرثیه با بیان اجر اخروى آن در صورتى که باعث گریاندن دیگران شود .(100)

 2- توجه دادن مرثیه خوانان به اهمیت مرثیه خوانى و بیان این نکته که فرشتگان مقرب پروردگار در مجلس مرثیه خوانى براى گوش فرا دادن به مرثیه، حاضر مى‏شوند .(101)

 3 - مقرب داشتن و ارج نهادن به مرثیه خوانان و در خواست از ایشان براى مرثیه خوانى .(102)

 4 - در خواست امام صادق علیه السلام از شاعر عصر خویش «سفیان بن مصعب عبدى» براى خواندن مرثیه (103)

 5 - در خواست امام صادق علیه السلام از «ابو عماره» مرثیه خوان، براى خواندن ابیاتى از یک مرثیه. (104)

 6- در خواست امام صادق علیه السلام از «ابو هارون » مرثیه خوان براى خواندن مرثیه با همان ویژگى رقت آور مرثیه در منزل ایشان .

 منظور امام صادق علیه السلام این بوده که  شرایط مجلس خانگى و محضر ایشان ، باعث نشود اشعار مرثیه را به شکل ساده و معمولى بخواند بلکه با همان حال و هواى مرثیه که بر سر مزار امام حسین نیز خوانده مى‏شود، خوانده شود و بدین شکل به  مرثیه خوانى آن روزگار در مورد امام حسین علیه السلام نه تنها مشروعیت بخشیدند بلکه در ترویج آن کوشیدند .(105)

 7- در خواست امام صادق علیه السلام از «سید حمیرى» شاعر مشهور عصر خویش براى خواندن مرثیه با این که از برخى ایرادات اخلاقى (106) شخصیت وى آگاهى داشتند .(107)

 8- مرثیه خوانى  «عبد الله بن غالب» در منزل امام صادق .(108)

 9- خرسندى امام صادق علیه السلام و شکر و سپاس خداوند، به خاطر حضور مرثیه سرایان بر سر مزار سالار شهیدان علیه السلام که در کنار ندبه گران و دیگران، براى امام حسین به مرثیه خوانى مى‏پرداختند. (109)

در سیره امام کاظم (112) و امام رضا علیهما السلام (113) نیز شاهد ارج نهادن به مرثیه خوان و مرثیه سرا و اعطاء جوایز، هستیم .

چند نکته

 1. با توجه به موارد مطالب شده، ارزش و جایگاه مرثیه در بین شیوه‏هاى سوگوارى سید الشهداء، از نگاه بنیان‏گزاران سوگوارى آیینى امام حسین علیه السلام روشن مى‏گردد .

 2.شیوه ی برخورد ائمه با مرثیه، باعث رواج مرثیه خوانى امام حسین و تشویق شاعران به مرثیه سرایى شد. در زمان هارون الرشید که بر علویان و شیعیان، سخت مى‏گرفت شاهد مرثیه سرایى شاعرى هستیم که براى هارون مدیحه سرایى کرده و از خاصان و نزدیکان خلیفه به شمار مى‏آید . منصور نمرى (متوفى 190) با سرودن مرثیه براى اهل بیت وامام حسین علیه السلام خشم هارون را برانگیخت یه گونه‏اى که دستور داد زبان این شاعر بریده شود اما اجل بر مأموران وى ، پیش گرفت و آنها وقتى رسیدند که جنازه وى تشییع مى‏شد .(114)

 در زمان مأمون نیز شاعر تواناى آن زمان جناب دعبل خزاعى که شیعه مذهب بود، قصیده بلندى در رثاء اهل بیت خصوصا در باره حادثه کربلا، سرود که در بین عامه  و خاصه، شهرت یافت و حتى به گوش خلیفه رسید.برخى گزارشها حاکى است، وقتى دعبل براى ملاقات با امام رضاعلیه السلام  به مرو رفت مأمون،از وى درخواست کرد مرثیه‏اش را بخواند و نگران تعریض‏هاى آن به بنى عباس نباشد ،و او در پى این امان اشعارش را خواند و مامون با شنیدن آنها، به گریه افتاد .(115)

 برخى گزارشها نیز حاکى است، در خواست کننده امام رضا علیه السلام بوده‏اند و وقتى ابیات مربوط به امام حسین خوانده مى‏شود حضرت مى‏گریند. (116)

 در هر صورت تحسین شاعر و اعطاء جوایز به او از سوى امام علیه السلام ،از نکات مورد اتفاق گزارشهاى این مرثیه خوانى است .(117)

 گسترش مرثیه این شاعر در بین عامه مردم (118)، گویاى این مطلب است که جامعه آن روز با این پدیده و فرهنگ مرثیه سرایى و مرثیه خوانى اهل بیت و امام حسین آشنا و عجین است و این متاثر از گسترش تشیع و بالا رفتن آمار جمعیتى آنان نیز، بوده است.

  3.ادامه سنت مرثیه خوانى بر سر مزار سید الشهداء که در سده هاى بعد نیز ادامه یافت از دیگر آثار ،برخورد تشویقى ائمه است .

 از متون روایى و تاریخى که از نحوه  زیارت مزار شریف  حضرت رسیده چنین بر مى آید که یکى از برنامه هاى زائران ، مرثیه خوانى و نوحه گرى با آن ، بوده است .چنان‏که یادآور شدیم (119) در روایت عبدالله بن حمّاد از امام صادق علیه السلام (120) ، امام مى فرمایند : شنیده‏ام از بین کسانى که شبهاى نیمه شعبان ،بر سر مزار حاضر مى شوند گروهى به مرثیه خوانى مشغولند (121) و سپس ایشان در ادامه کلام خود ، بدین جهت خدا را شکر و سپاس مى گویند .(122) در دوران امامان بعدى نیز شاهد این گونه حضور زائران ،هستیم، ابو الفرج اصفهانى در شرح  قیام محمد بن ابراهیم و ابو السرایا، به مرثیه خوانى  زائران با اشعار منصور نمرى ،اشاره کرده است  (123 ) .