نکته نگار

امیر المومنین علیه السلام در دوران حکومتشان  ،  شاهد درگیری های قبایل کوفه به خاطر تعصبات قبیلگی بودند از این رو در یک سخنرانی بدین حوادث واکنش نشان دادند و به تفصیل در مذمت تعصب و تحلیل مبنای آن یعنی تکبر ، سخن گفتند و مردم را به عبرت گرفتن از سر نوشت سردسته متکبران و متعصبان یعنی ابلیس ، توصیه کردند . این سخنرانی ایشان که به خطبه قاصعه شهرت یافته  ، در بردارنده نکات فراوان  علمی در این مورد است . ما در این جا به یک نکته از این نکات بسنده می کنیم . ایشان در ادامه  توضیحات خود در باره تکبر می فرمایند : آفریدگار انسان ، خود برای درمان تکبر در دل انسانها  و نشاندن روحیه تواضع در آن ،  به تدابیری دست زده است ؛
1 . آزمودن ( گرفتار ساختن ) انسانها به انواع سختی ها .
2 .  وا داشتن  انسانها به بندگی با انواع تلاش ها و مجاهدت ها .
3. گرفتار ساختن انسانها به امور ناپسند و ناخوشایند .
ایشان در ادامه می فرمایند : این تدبیر برای آن است که انسان با درهای گشوده فضل الهی روبرو گردد و زمینه ای باشد برای برخورداری راحت و آسان انسان از عفو و گذشت آفریدگارش   .
بنابر این از عبارات حضرت چنین بر می آید که  همان گونه که خداوند بنا بر مصالحی روحیه تکبر را در نهاد انسان قرار داده برای درمان آن نیز  تدابیری اندیشیده است . وجه مشترک  سه تدبیر یادشده ، گرفتار شدن انسان به امور ناخوشایند است  . بدین ترتیب درمان تکبر انسان ،  مبتلی شدن به ناخوشایندی هاست که در معمول افراد تاثیر گذار است و باعث دوری آنها از روحیه نخوت و تکبر می شود . از سه مورد  یاد شده دو مورد اول و سوم در زندگی عموم افراد بشر دیده می شود اما مورد دوم ویژه دین داران است زیرا فقط آنان به فکر بندگی و اطاعت از فرمان های الهی هستند و حاضرند در این مسیر به تلاش و کوشش دست بزنند و مجاهدت کنند . این بدان معناست که این گروه از فرصت و امکان بیشتری برای رسیدن به دروازه فضل و گذشت الهی برخوردارند . 

متن کلام امیر مومنان در نهج البلاغه (خطبه 192 ) :
الإمام علیّ‏علیه السلام:  لکن اللَّه یختبر عباده بأنواع الشدائد و یتعبدهم بأنواع المجاهد و یبتلیهم بضروب المکاره إخراجا للتکبر من قلوبهم و إسکانا للتذلل فی نفوسهم و لیجعل ذلک أبوابا فتحا إلى فضله و أسبابا ذللا لعفوه.
ترجمه فیض الاسلام
و لکن پروردگار متعال بندگان را با سختى‏ها و ناملایمات مختلف آزمایش مى‏کند، و با عناوین گوناگون از آنها بندگى مى‏خواهد و آنها را به چیزهایى که با طبع و ذوقشان سازگار نیست امتحان مى‏نماید تا کبر و نخوت را از دلهایشان بیرون کند و تواضع و فروتنى را در جانهایشان جاى دهند و براى آنکه آن آزمایش را وسیله‏اى براى گشودن فضل و کرمش قرار دهد و اسبابى آسان براى عفو و بخشش باشد.

در ضمن مرحوم کلینی نیز ، این کلام حضرت را در کتاب شریف  الکافی ج  4 ص  199 ح 2 آورده است .