نکته نگار

عزاداری روز عاشورا توسط حاجیان ایرانی دوره قاجار در شهر مکه
گزارشی از عزاداری مخفیانه حاجیان ایرانی در روز عاشورا سال 1302 قمری (برابر 1884 میلادی و برابربا 1263 شمسی و هم زمان با سال های حکومت ناصر الدین شاه قاجار) در شهر مکه در دست است که نشان دهنده علاقه وافر ایرانیان به سالار شهیدان و اهتمام آنان به برگزاری مراسم سوگواری عاشورا حتی در شرایط خطر است. در این سالها، شهر مکه با مدیریت حکام محلی اشراف مکه و مدینه اداره می شد و به ظاهر و به طور رسمی تحت نفوذ دولت عثمانی بود. ملاحظات و واهمه این دولت محلی، از واکنش متعصبان ضد شیعه، باعث می شد تا نگذارند این گونه مراسم به طور علنی برگزار شود اما دولت عثمانی و والیان تُرک دیگر مناطق، گاه، انعطاف نشان می دادند و برای برگزاری این مراسم مانع تراشی نمی کردند. در همین گزارش که توسط یک هلندی ارائه شده، سخن از برگزاری علنی مجلس سوگواری روز عاشورا در کنسولگری ایران در شهر جدّه نیز به میان آمده و این که حتی والی ترک دولت عثمانی در این شهر در مراسم شرکت کرده است.

خاور شناس هلندی کریستین سنوک هرگرونیه (Christiaan Snouck Hurgronje) در سفر به حجاز در سال 1884م مشاهدات خود را گزارش کرده است. وی در مراسم حج این سال شرکت کرده  و گزارش مشاهدات خود از مکه و عزاداری شیعیان را چنین نوشته است:
... گروهی از حجاج سعی می کنند تا روز عاشورا را، که روز فتح مکه در صدر اسلام بوده (1) در مکه باشند... حاجیان ایرانی معمولاً در روز عاشورا به صورت مخفیانه به عزاداری امام حسین (ع) می پردازند.
او در باره مشاهدات خود از عزاداری ایرانیان در شهر جدّه نیز می نویسد: پس از جنگ عثمانی و روسیه، ایرانیان این مراسم را علنی برگزار می کنند ... ایرانیان در دهه محرم در منزل بزرگی اجتماع نموده و به عزاداری می پردازند، درب این منزل بر روی همه باز است و هر کسی می تواند در مراسم شرکت جوید.
او که خود در محرم سال 1884م در این مراسم شرکت کرده می گوید حاکم تُرک جدّه را که به دعوت کنسول ایران در آن مجلس حضور داشته دیده است و این حاکم نه تنها از شربتی که در مجلس به حاضرین می دادند نوشیده بلکه گریه تأثرآوری نیز نموده است.
وی آنگاه به مناسبت هایی که مردم مکه آنها را پاس داشته و مراسمی برپا می دارند و بر سر مزار اولیا می روند، اشاره می کند و می گوید: روزهای معینی در سال وجود دارد; نظیر «یوم ستنامیمونه» و «یوم الشهداء» و «یوم الشیخ محمود» و «یوم المهدلی». یوم الشهدا، بزرگداشت روزی است که حسین بن علی} بن حسن بن حسن }و یاران او در پای کوه فخ (نزدیک مکه) به شهادت رسیدند، او در سال 786م. از شهر ینبع بر علیه عباسیان قیام کرد و شهید گردید( 2).

.............................. پاورقی .........................

1. در منابع تاریخی، زمان فتح مکه ماه رمضان گفته شده و تنها دراین که روز فتح، چه روزی از رمضان است اختلاف است. چنین توهمی که روز عاشورا روز فتح مکه بوده احتمالا متأثر از تبلیغات بنی امیه یا متعصبان حنبلی پیرو آنان بوده که تلاش می کردند روز عاشورا را روز جشن معرفی کنند تا مانع شوند از تبدیل شدن آن به روز سوگواری و عاملی برای رسوایی دشمنان اهل بیت علیم السلام.

2. مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ص 84 ( گردآوری، خلیلی،جعفر، ترجمه، فرهنگ، محمد رضا،تهران، نشر معشر،.1384.)