نکته نگار

محورهای سه گانه سفر
در این یادداشت ,محورهای سه گانه سفر, با تکیه بر مضمون شماری از احادیث ,مورد توجه قرار گرفته است .
در این روایات تاکید شده که سفر از محل اقامت و سکونت به مناطق دیگر در صورتی عاقلانه و صحیح است که به یکی از اهداف کلی ذیل , انجام بگیرد ؛
1.    بهبود معیشت و ارتقاء سطح زندگی مادی
2.    توشه گرفتن برای آخرت
3.    خوشی حلال
بدین ترتیب این دسته از روایات , در پی ترسیم محورهای اساسی سفرند . با تأمل در زندگی های متعارف جوامع بشری نیز مشخص می شود که بازگشت بیشتر سفرها  به این سه محور است مثلا بازگشت سفرهای شغلی و تجاری به بند اول ,سفرهای امدادی , زیارتی و صله رحم به بند دوم و سفرهای تفریحی و گردشگری به بند سوم است .
در ذیل ابتدا چند نمونه از متون روایی یاد شده در معرض دید خوانندگان قرار می گیرد و سپس چند نکته قابل تامل در این باره خواهد آمد :
1.   رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: لا یَنبَغی لِلعاقِلِ أن یَکونَ ظاعِنا إلّا فی ثَلاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعاشٍ، أو تَزَوُّدٍ لِمَعادٍ، أو لَذَّةٍ فی غَیرِ مُحَرَّمٍ.( کتاب من لا یحضره الفقیه: ج4 ص356ح5762.)
ترجمه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برای انسان عاقل, ترک شهر و دیار سزاوار نیست مگر برای سه کار ؛ بهبود معیشت ,توشه گرفتن براى آخرت و خوشی حلال.
2.    الإمام علیّ علیه‏ السلام: ولَیسَ لِلعاقِلِ أن یَکونَ شاخِصا إلّا فی ثَلاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعاشٍ، أو خُطوَةٍ فی مَعادٍ، أو لَذَّةٍ فی غَیرِ مُحَرَّمٍ. (نهج البلاغة: الحکمة 390، تحف العقول: 203، الأمالی للطوسی:ص 147ح 240 ، بحار الأنوار: 103/ 12/ 56.)
ترجمه
 امام على علیه‏ السلام: خردمند را سزاوار نیست که جز در پى سه چیز باشد: بهبود معیشت، توشه گرفتن برای آخرت ، یا خوشی حلال .
3. الامام الصادق علیه السلام : إن فی حکمة آل داود : ینبغی للمسلم العاقل أن لا یرى ظاعنا إلا فی ثلاث : مرمة لمعاش ، أو تزود لمعاد ، أو لذة فی غیر ذات محرم .(الکافی, ج 5  ص 87ح 1, من لا یحضره الفقیه  ج 2  ص 265ح2386 , الخصال للصدوق ص 120ح110,المحاسن للبرقی  ج 2  ص 345ح4).
ترجمه
امام صادق علیه السلام : در بین حکمت های خاندان داوود پیامبر (ع) آمده است که ؛ انسان عاقل , از شهر و دیار خود بیرون نمی رود مگر برای سه چیز ؛ بهبود سطح زندگی,توشه گرفتن برای آخرت وخوشی حلال .
چند نکته
-    تعبیر بکار رفته در این روایات که «انسان عاقل » فقط به خاطر این سه چیز, شهر و دیار خود را ترک می کند , شایسته توجه است .از این رو که عقل ملاک داوری و نظر سازی قرار گرفته است و افراد به عقل نوعی ,ارجاع داده شده اند  بدین ترتیب سفرهای خارج از چارچوب ارائه شده , خروج از دایره عقلاء به شمار آمده است.
-    در منابع روایی , روایات فراونی در باره سفر وجود دارند که خود مجموعه کاملی برای تنظیم رفتار انسانی در حوزه سفر هستند و می توانند برنامه و نقشه راه مومنین در حوزه سفر باشند . امید آنکه محققان علوم دینی , اطلاعات موجود در این روایات را پس از بررسی های کارشناسانه ,تدوین و در اختیار نسل امروز قرار دهند.
-    این که انسان در برنامه ریزی برای زندگی, باید به چه چیزهایی اهمیت بدهد و تلاش خود را در چه اموری بکار بندد از پرسش های دیرین بشری است . شناخت نیازهای اساسی انسان زیربنای , برنامه ریزی برای مدیریت اوست و پیش نیاز این شناخت نیز , شناخت درست جهان و انسان است .چه بسیار گزاره های دینی که ازهندسه جهان و جایگاه انسان در آن , سخن گفته اند و در راستای آنها , برخی متون نیز راه کارهای عملی برای سبک زندگی ارائه داده اند از مطالب اصولی و کلی گرفته تا بعضا جزئی و مصداقی . در این بین دسته ای از متون روایی , در مقیاسی کلی ,سمت و سوی تلاش های انسانی را بیان کرده اند . برخی نیز حوزه تلاش انسانی در یک حوزه خاص را مورد توجه قرار داده اند مانند روایات مورد بحث که به محورهای عقلانی سفر و ترک دیار توجه نشان داده اند. با تامل در متون دینی به ویژه روایات , روشن می گردد که مجموعه عظیم آموزه های دینی ,هندسه مناسب خود را دارند و هر بخش به گونه ای با دیگر بخش ها در ارتباط است و پاسخ گوی بخشی از نیازهای انسانی می باشد . این روایات نیز با این که به موضوع سفر پرداخته اند با این حال روح کلی شریعت بر آنها حاکم است یعنی تلاش انسانی یا باید دنیای او را تامین کند یا آخرتش را و یا در مسیر لذت حلالی باشد که به تصریح بسیاری از روایات , انرژی انسان را در به دست آورن دنیا و آخرت تامین می کند .