نکته نگار

نکته ای از جنگ ذی قار
در دوره پادشاهی خسرو پرویز، رابطه دولت «حیره» که تحت الحمایه ایران بود با دولت ساسانی  رو به تیرگی نهاد و خسرو پرویز پادشاه حیره «نعمان بن منذر» را به قتل رساند و کس دیگری را به پادشاهی آن دیار منصوب کرد در این میان یکی از قبایل حیره (بکر بن وائل) حاضر نشد اموال نعمان را در اختیار خسرو پرویز قرار دهد. از این رو خسرو، بر آنان خشم گرفت و دستور داد فرماندهان پادگان های مرزی با نیروهایشان به همراه قبایل مرزی هم¬پیمان از اعراب، به جنگ قبیله «بکر بن وائل» بروند و برای آنان پیغام فرستاد که ؛ «یکى از سه چیز را برگزینید: یا تسلیم شاه شوید که هر چه خواهد کند یا از این دیار بروید یا براى جنگ آماده باشید»(1).
حنظله، سالار بکریان با شنیدن این پیغام به مردمانش  گفت: «جز جنگ نباید، که اگر تسلیم شوید شما را بکشند و زن و فرزند به اسیرى برند و اگر بروید از تشنگى هلاک شوید و بنى تمیم سر راه بگیرند و نابودتان کنند، پس جنگ با شاه را آماده باشید.»(2) و بدین گونه، گزینه مقاومت را برگزید و با بهره گیری از تکنیک «به صحرا کشاندن» لشکر مقابل و ضعف آنان در تحمل تشنگی، توانست در برابر  لشکر فیل سوار ساسانی، به پیروزی برسد. هر چند این پیروزی در ظاهر موفقیت در یک جنگ صحرایی بود اما آنها توانسته بودند بر امپراطوری ساسانی غلبه پیدا کنند و امکان پیروزی اعراب بر ساسانیان را اثبات کنند که بعدا در فتوحات پس از اسلام، این تجربه بسیار بکار آمد.  این جنگ در منطقه ذی¬قار اتفاق افتاد که بعدا شهر کوفه را نزدیک آن بنا نهادند.
نکته قابل تأمل در این گزارش، سخنان حنظله، سالار بکریان است که می گوید:« اگر بر اساس پیغام خسرو پرویز تسلیم شویم آنها ما را می کشند و زن و فرزندانمان را اسیر می گیرند.». این عبارت بازگو کننده سیاست جنگی ساسانیان نسبت به ملتها و اقوام ضعیف است که حتی در صورت تسلیم شدن هم، از اسارت و بردگی زنان و فرزندان نمی گذرد. این در حالی است که اسلام توانسته بود بر روحیه خشن و غارتگر اعراب بدوی شبه جزیره عربستان تأثیر مثبت بگذارد و آنها را پایبند به برخی اصول بنماید. با این که جامعه صدر  اسلام به امامت تعیین شده از سوی پیامبر(ص) در غدیر خم، گردن ننهاد و تسلیم مصلحت سنجی نظام فکری قبیله ای شد و در پیشبرد برنامه عملی فتوحات، فاصله معنی داری از مسیر تعیین شده پیامیر (ص) داشت اما با این حال، در گشودن شهرها، چنانچه شهری تسلیم می شد و اهالی آن اسلام می آوردند هیچ هزینه ای را متحمل نمی شدند و اگر حاضر به پذیرش اسلام نبودند می توانستند با مصالحه بر سر میزان مشخصی از مالیات سالیانه، شهر را تسلیم کنند و هزینه دیگری متحمل نشوند. بنابر این تنها در صورتی که می جنگیدند و در جنگ مغلوب می شدند اهالی آن  اسیر می شدند. مقایسه رفتار دولت ساسانی با اعراب در جنگها، با رفتار اعراب مسلمان با شهرها و مردمان سرزمین همین دولت ساسانی، حکایت از آن دارد که رفتار اعراب مسلمان آن روزگار با ایمان ناقص و بازمانده از تعالیم اصیل نبوی و محروم از رهبری امام معصوم (ع) به مراتب از رفتار ساسانیان پر ادعا و پر سابقه در حکومت، مترقی¬تر بوده است امری که از دیده تیز بین مردم ایران نیز پنهان نماند و با کنار رفتن سایه استبداد این سلسه و آشنا شدن آنها با آموزه های اسلام، به مرور اسلام آوردند. 
......................... پاورقی ............................
1.    تاریخ‏الطبری/ترجمه ابو القاسم پاینده ،ج‏2،ص:759.
2.    همان.