نکته نگار

هشدار برای تشویق نکردن

قرآن کریم در آیات متعدد و با تعابیر گوناگون، از مؤمنان خواسته است برای برطرف شدن نیاز مستمندان، بخشی از اموال خود را به آنان، پرداخت کنند؛ 

چه در قالب انفاق و صدقه مانند آیه 18 از سوره حدید؛ 

إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَرِیم‏.) 

به درستى مردان و زنانى که صدقه مى‏دهند و به خدا قرضى نیکو مى‏دهند پاداششان مضاعف خواهد شد، و اجرى ارجمند دارند.

چه در قالب زکات که میزان معینی است مانند آیه 5 از سوره بینه ؛ 

(وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفاءَ وَ یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکاةَ وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ.

و به آنها دستورى داده نشده بود جز اینکه خدا را بپرستند در حالى که دین خود را براى او خالص کنند و از شرک به توحید بازگردند، نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند؛ و این است آیین مستقیم و پایدار.

و چه در قالب حقّی کنار گذاشته شده برای  درخواست کنندگان کمک مالی یا  افراد محروم؛ مانند آیه 19 از سوره ذاریات.

وَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ.

در اموال آنها حقى براى سائل و محروم بود

از سوی دیگر، از کسانی که نسبت به درد فقرِ نیازمندان، بی تفاوت هستند با مذمت و تقبیح، یاد کرده و در این باره، بر روی کمترین بی تفاوتی تمرکز کرده است .
افراد بی تفاوت چند دسته اند؛

- هم توانایی مالی زیادی برای کمک به مستمندان دارند هم توانایی، برای تشویق دیگران به کمک، ولی در هر دو جهت، بی تفاوتند.

- توانایی مالی کمی دارند ولی به همان اندازه هم حاضر نیستند کمک کنند همچنین توانایی تشوبق دارند اما دریغ می کنند.

- توانایی مالی ندارند اما توانایی تشویق و ترغیب دیگران به کمک را دارند مثلا رو برای چانه زنی و زبان گویایی دارند یا آبرویی دارند که دیگران از آنها حرف¬شنوی دارند یا پشتکار خوبی برای این کار دارند یا دستشان به رسانه و امکانات تبلیغی می رسد اما از این فرصتها، برای تشویق، بهره نمی گیرند.

کمترین کمکی که از عهده یک فرد در برابر نیاز نیازمندان بر می آید، تشویق دیگران به رفع این نیاز است. قرآن کریم در رخوت زدایی از حساسیت جامعه نسبت به نیازمندان، بر مهمترین نیاز یعنی تغذیه مستمندان تمرکز می کند و در توبیخ افراد بی تفاوت، به کمترین کمک یعنی تشویق دیگران به رفع نیاز تغذیه مستمندان عنایت دارد و از این که گروهی از کمک حداقلی یعنی تشویق دیگران  -که در توان خیلی ها هست – دریغ می کنند بر می آشوبد و کار آنها را زشت می شمارد و توبیخشان می کند. 

بدیهی است وقتی کسانی که از تشویق خودداری کرده اند این مقدار سرزنش و توبیخ و تقبیح می شوند و برابر آیه 34 سوره الحاقه از اهالی جهنم شمرده می شوند به طریق اولی، اگر خودشان توان مالی داشته باشند و نسبت بدین مسئله، بی تفاوت باشند شایسته قهر و عذاب الهی خواهند بود.

قرآن کریم در سوره الحاقه (آیات 30-34) نسبت به گروهی از اهل جهنم می فرماید:

خُذُوهُ فَغُلُّوهُ ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ ثُمَّ فِی سِلْسِلَةٍ ذَرْعُها سَبْعُونَ ذِراعاً فَاسْلُکُوهُ إِنَّهُ کانَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ لا یَحُضُّ عَلى‏ طَعامِ الْمِسْکِینِ.

او را بگیرید و در بند و زنجیرش کنید! سپس او را در دوزخ بیفکنید! بعد او را به زنجیرى که هفتاد ذرع است ببندید! چرا که او هرگز به خداوند بزرگ ایمان نمى‏آورد و هرگز مردم را بر اطعام مستمندان تشویق نمى‏ نمود.

آیه ؛« وَ لا یَحُضُّ عَلى‏ طَعامِ الْمِسْکِینِ. و هرگز مردم را بر اطعام مستمندان تشویق نمى‏ نمود» به همین شکل در سوره ماعون نیز آمده است. 

بدین ترتیب، بر اساس این آیه، تمام کسانی که به گونه ای، دیگران را تشویق به کمک به مستمندان می کنند به خواست الهی عمل کرده اند و از تیررس قهر و غضب الهی در امان مانده¬اند.

جالب آنکه، در رفع نیاز مستمندان، ظرفیّتی که در تشویق، برای رفع نیاز مستمندان وجود دارد به مراتب بیشتر از توان مالی فردی یک انفاق کننده است چرا که با پدید آمدن مشارکت عمومی در این کار توان های مالی زیادی به هم گره می خورند که نتیجه آن چند برابر شدن میزان کمکهاست.

تشکیل موسسات خیریّه، تبلیغات برای جذب کمک های مردمی و پویش ها و ... که کمک های مالی مردم را به سوی مستمندان سرازیر می کنند اقدامات خداپسندانه ای هستند که این آیه، آنها را لازم می داند و  هشدار می دهد که اگر جامعه اسلامی، از آنها غافل شود، (چه به صورت فردی و چه جمعی) باید منتظر بازخواست اخروی و  عذاب الهی باشد.