نکته نگار

سفرنامه ابن بطوطه ی مغربی از منابع مهم مطالعات اجتماعی و مردم شناسی سده هشتم هجری است  . در ذیل بخش مربوط به اصفهان از این سفرنامه می آید .  توصیف او از مردم اصفهان به صفاتی چون شجاعت ، مهمان نوازی و به ویژه گشاده دستی از نکات قابل توجه این گزارش است : 
اصفهان که از شهرهاى عراق عجم است شهرى بزرگ و زیبا است. ولى اکنون قسمت زیادى از آن در نتیجه اختلافاتى که بین سنیان و شیعیان آن شهر به وقوع مى‏پیوندد به ویرانى افتاده است. این اختلافات هنوز هم ادامه دارد و مردم آن شهر دائم در منازعه و کشتار بسر مى‏برند . میوه در اصفهان فراوان است از جمله زردآلوى بى‏نظیرى که قمر الدین نامیده مى‏شود و آن را خشکانیده ذخیره مى‏کنند.
هسته این زردآلو شیرین است. دیگر از میوه‏هاى اصفهان به آن شهر است که نظیرش در هیچ جا پیدا نمى‏شود، به اصفهان بسیار خوش طعم و بزرگ است. دیگر از میوه‏هاى این شهر انگور عالى و خربزه عجیبى است که غیر از بخارا و خوارزم در هیچ جاى دنیا مثل و مانند ندارد. پوست این خربزه سبز رنگ و داخل آن قرمز است و آن را مى‏شود نگه داشت مانند شریحه (انجیر خشک) که در بلاد مغرب نگه مى‏دارند. خربزه اصفهان بسیار شیرین است و هر کس عادت به خوردن آن نداشته باشد در اول اسهال مى‏گیرد و من خود در این شهر به همین گرفتارى دچار شدم.
{ اوضاع اجتماعى اصفهان‏}
اهالى اصفهان مردمى خوش قیافه‏اند. رنگ چهره آنان سفید و روشن و متمایل به سرخى است. شجاعت و نترسى از صفات بارز ایشان مى‏باشد .
اصفهانیها مردمان گشاده دست‏اند. همچشمى و تفاخرى که میان آنان در مورد اطعام و مهمان‏نوازى وجود دارد منشأ حکایات غریبى شده است. مثلا اتفاق مى‏افتد که یک اصفهانى رفیق خود را دعوت مى‏کند و مى‏گوید: «بیا برویم نان و ماس با هم بخوریم» ، ولى وقتى او را به خانه مى‏برد انواع غذاهاى گوناگون پیش او مى‏آورد و اصفهانی ها به این رویه خود مباهات زیاد مى‏کنند.
هر دسته از پیشه‏وران اصفهان رئیس و پیش‏کسوتى براى خود انتخاب مى‏کنند که او را «کلو» مى‏نامند. دسته‏هاى دیگر هم که اهل صنعت و حرفه هستند به همین نحو رؤسائى براى خود بر مى‏گزینند. جوانان مجرد این شهر جمعیت‏هائى دارند و بین هر گروه با گروه دیگر رقابت و همچشمى برقرار است؛ مهمانیها مى‏دهند و هر چه مى‏توانند در این مجالس خرج مى‏کنند و محفلى عظیم با انواع غذاهاى مختلف فراهم مى‏آورند. حکایت مى‏کردند که یکى از این دسته‏ها دسته دیگر را به مهمانى خوانده و غذاى آنان را با شعله شمع پخته بود، دسته دیگر که خواسته بود تلافى بکند در دعوتى که متقابلا به عمل آورده بود براى تهیه غذا به جاى هیزم حریر مصرف کرده بود.
خانقاه اصفهان
در این شهر در خانقاه منسوب به شیخ على بن سهل  که شاگرد جنید بوده است منزل کردم. این زاویه مورد احترام و زیارتگاه مردم اصفهان است و در آن براى مسافرین غذا داده مى‏شود و گرمابه‏اى عالى مفروش بر خام دارد که دیوارهایش از کاشى است.
این حمام وقف است و از مراجعه کنندگان پولى مطالبه نمى‏شود. شیخ این زاویه عابد پرهیزگار قطب الدین حسین پسر شیخ ولى اللّه شمس الدین محمد بن محمود بن على معروف به رجاء بود و برادر او شهاب الدین احمد نیز مردى دانشمند و منصف بود.
چهارده روز در خانقاه پیش این شیخ قطب الدین بودم و از مراتب خداپرستى و درویش نوازى او و تواضعى که در برابر فقرا داشت چیزها دیدم که مایه اعجابم بود، شیخ در پذیرائى و اکرام من مبالغت فرمود و جامه‏اى نیک به من بخشید و همان ساعت که به زاویه رسیدم غذایى با سه عدد خربزه اصفهان که تا آن روز نخورده بودم برایم فرستاد.
روزى شیخ قطب الدین در زاویه‏اى که منزل کرده بودم به دیدن من آمد. منزل من مشرف به باغى بود که تعلق به شیخ داشت. آن روز لباسهاى شیخ را شسته و در باغ پهن کرده بودند تا بخشکد. از جمله لباسها جبه سفید گشادى بود که در آن نواحى (هزرمیخى)  نامیده مى‏شود و من چون آن را دیدم با خود اندیشیدم که مستحق چنین جبه‏اى هستم. شیخ که به منزل من آمد در باغ نگریست و یکى از خدامش را گفت برو و آن جامه هزرمیخى را پیش من آر. جامه را آوردند و شیخ آن را بر من پوشانید. من به پایش افتادم و بوسه‏ها زدم و تقاضا کردم که طاقیه  سر خود را با اجازه‏اى که پدر او شمس الدین از شیوخ خود داشته و او از پدر تلقى کرده به من بخشد. شیخ در چهارده جمادى الاخرى سال 727 آن طاقیه را در همان زاویه به من داد و سلسله مشایخ این شیخ که خرقه از آنها دارد بدین ترتیب است:
 شمس الدین- تاج الدین محمود- شهاب الدین على الرجاء- امام شهاب الدین ابى حفص عمر بن محمد بن عبد اللّه سهروردى- شیخ کبیر ضیاء الدین ابو النجیب سهروردى- عم وى امام وحید الدین عمر- پدر او محمد بن عبد اللّه معروف به عمویه- شیخ اخى فرج زنجانى- شیخ احمد دینورى- امام ممشاد دینورى- شیخ على بن سهل صوفى- ابو القاسم جنید- سرى سقطى- داود طائى- حسن بصرى- امیر المؤمنین على بن ابی طالب.

آدرس :  ترجمه سفرنامه  ابن بطوطة  ج‏1 ص 246  . 
مشخصات نشر :  رحله ابن بطوطة مغربی (م 779)  ،  ترجمه‏ دکتر محمد على موحّد ، نشر  آگه‏ ،  تهران‏ ،  1376 ش‏ .