نکته نگار

 

این مقاله بخش نخست از  تحقیقی با عنوان « بررسی سندی زیارت آل یاسین » است که توسط این جانب  انجام گرفته است  و در مجله فقه اهل بیت شماره 50 (تابستان1386) با عنوان بررسی اعتبار المزار الکبیر ابن مشهدی به چاپ رسیده و در سایت مجله نیز موجود است با این تفاوت که در آن سایت برای اختصار بخشی از پاورقی ها حذف شده است .

آدرس اینترنتی این مجله www.islamicfeqh.org

 

بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابن المشهدی

  این کتاب از جمله آثار قابل توجه در زمینه ادعیه و زیارات است که  مورد توجه نویسندگان پس از خود قرار گرفته و کسانى چون مرحوم مجلسى و حاجى نورى در آثار خود، از آن نقل کرده‏اند. همچنین قدیمى‏ترین منبع برخى ادعیه و زیارات  چون دعاى ندبه، زیارت ناحیه و زیارت آل یاسین است که در اعتبار آنها بحثهاى زیادى مطرح شده است . از سوى دیگر ابهاماتى در باره اعتبار کتاب به جهت مشخص نبودن شخصیت نویسنده، وجود دارد. تردید در اعتبار کتاب به جهت ناشناخته بودن نویسنده بر محتوى کتاب و از آنجمله ادعیه و زیارات یاد شده نیز ،سایه فکنده است. در این مقاله برآنیم تا اعتبار این کتاب را مورد بررسى قرار دهیم.

زیارت آل یاسین از زیاراتی است که به نقل از نواب خاص از سوی امام عصر (عج) توصیه شده است . ایشان به شیعیان شیفته  و بی قرار دیدار خود توصیه کرده اند هر گاه خواستند به آن امام توجه کنند این زیارت را با خطاب به آن حضرت بخوانند .

 در بررسى اعتبار این کتاب المزار الکبیر به مباحث ذیل خواهیم پرداخت :

 1.نسخه‏هاى  موجود از این کتاب .

 2. تطابق نسخه موجود در ایران با نسخه‏هاى در دسترس عالمان سده‏هاى پیشین .

 3. بررسى شخصیت نویسنده کتاب و اعتبار کتاب .

 

 نسخه‏هاى  موجود از این کتاب: در ایران فقط یک نسخه از المزار ابن المشهدى  در کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى موجود است. در کتابخانه‏هاى  شهر نجف نیز  نسخه‏هاى از آن موجود است مانند کتابخانه آل کاشف الغطاء ، کتابخانه امیر المؤمنین (مربوط به قرن دهم) و کتابخانه سید حکیم‏  (مربوط به قرن چهاردهم  ) .

 تطابق نسخه موجود در ایران با نسخه‏هاى در دسترس عالمان سده‏هاى پیشین: کتابى که امروزه به عنوان «المزار » ابن المشهدى  در کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى ، نگه دارى مى شود مربوط به دوران صفوى است . چاپ فعلى کتاب از روى این نسخه صورت گرفته است(المزار الکبیر ، ابوعبدالله محمد بن جعفر مشهدى (ق 6) ، تحقیق جواد قیومى اصفهانى ، قم ، مؤسسة النشر الاسلامى ، چاپ اول ، 1419ق.).

حال باید دید که آیا نسخه یادشده ، در واقع یک نسخه از همان المزار الکبیر مشهورى است که در نزد مرحوم مجلسى، حاجى نورى و عالمان و کتابخانه‏هاى نجف بوده است یا نه ؟.

شواهد موجود بر درستى انتساب این نسخه به ابن المشهدى

 1 . همانند بودن این نسخه با نسخه در دسترس آقابزرگ تهرانى .

 آقا بزرگ تهرانى از کتابى با عنوان مزار «محمد بن المشهدی» یاد کرده است که در کتابخانه‏هاى نجف موجود است . از آن جمله در کتابخانه شیخ علی بن محمد رضا آل کاشف الغطاء  و کتابخانه میرزا محمد علی الاردوبادى . شیخ آقا بزرگ عبارات آغازین کتاب (خطبه کتاب ) و نام مشایخ وى در این کتاب را با استخراج از متن المزار یاد شده ، آورده است . با تطبیق این خطبه با خطبه‏اى که در نسخه المزار ابن المشهدى کتابخانه آیة الله مرعشى وجود دارد ، در مى یابیم که همانند هم هستند .

 همچنین نام مشایخ  وى در آن نسخه که آقا بزرگ استخراج کرده ، با نام مشایخ  موجود در نسخه در دسترس ما برابرى  مى کند .(1)

2   . همانند بودن این نسخه با نسخه در دسترس حاجى نورى .

 حاجى نورى نیز در مستدرک از مزار «محمد بن المشهدى» یاد کرده و مواردى و از آن جمله سند زیارت آل یاسین را از آن نقل کرده (2) که مانند نقل مزار ابن المشهدى فعلى است و تفاوتى ندارند .

 مستدرک وسایل از سوى مؤسسه آل البیت به چاپ رسیده و محققان کتاب، مواردى را که حاجى نورى از المزار ابن المشهدى نقل کرده در المزار الکبیر فعلى ابن المشهدى جستجو کرده‏اند و آدرس آن را در پاورقى نوشته‏اند.

 ما نیز متن سند زیارت آل یاسین را با آنچه در مستدرک آمده بود مقابله کردیم که همانند هم بودند . البته معلوم نیست نسخه مورد استفاده حاجى نورى ، همان نسخه موجود در کتابخانه هاى نجف بوده است که آقا بزرگ بدان اشاره کرده یا این که وى نسخه دیگرى داشته است . به هر حال ما چند نسخه مزار ابن المشهدى داریم که قراین موجود حکایت از آن دارند که همگى نسخه هاى یک کتاب با یک مؤلف (المزار ابن المشهدى) هستند .

 3. همانندى با نسخه کتابخانه کاشف الغطاء.

 تصویر کتابهاى خطى کتابخانه کاشف الغطاء نجف هم اکنون در مرکز میراث اسلامى قم نگهدارى مى شود که در بین آنها تصویر «المزار ابن المشهدى» نیز موجود است . ما سند زیارت یادشده  را با تصویر این نسخه مقابله کردیم که یکسان بودند.

4       . اعتماد مرحوم مجلسى  بدین کتاب اعتمادو نقل از آن در موارد گوناگون .

مرحوم مجلسى  بدین کتاب اعتماد داشته و در موارد زیادى از آن نقل کرده که موارد نقل شده از آن در بحار با نسخه هاى موجود از المزار محمد بن المشهدى  در کتابخانه هاى نجف از سوى محققان کتاب «المزار بحار الانوار» توسط  آقایان سید ابراهیم میانجى و محمد باقر بهبودى مطابقت داده شده است. در پاورقى بحار به نحوه تطبیق اشاره شده است  ؛ « المزار الکبیر لمحمد بن المشهدی ( مخطوط ) وقد راجعنا فی تصحیح المنقول عنه فی هذا الکتاب على نسختین ( احداهما ) مخطوطة بتاریخ سنة 956 هجرى  فی مکتبة الامام أمیر المؤمنین العامة فی النجف الاشرف . ( وثانیتهما ) مخطوطة بتاریخ سنة 1355 هجرى  فی مکتبة السید الحکیم العامة فی النجف الاشرف برقم 652(3) وقد اعتمدناها فی المراجعة والتخریج ( 4)

 موارد یادشده با نسخه کتابخانه آیة الله مرعشى نیز مطابقت دارد.خوانندگان نیز مى‏توانند مواردى را که در بحار الانوار از المزار الکبیر نقل شده با یک جستجوى ساده رایانه‏اى ،در المزار الکبیر فعلى بیابند . 

  تا اینجا آنچه گفتیم همه مجموعه قرائنى بودند که ثابت مى کردند نسخه المزار ابن المشهدى موجود در کتابخانه آیة الله مرعشى ، همان مزارى  است که در کتابخانه کاشف الغطاء بوده و به همین ابن المشهدى منسوب است . پس هر دو، نسخه المزار  «ابن المشهدى» هستند که حاجى نورى و آقابزرگ آن را دیده‏اند و در باره‏اش سخن گفته‏اند. حاجى نورى در خاتمه مستدرک در این باره توضیح داده که در ادامه بدان خواهیم پرداخت .

 بنابر این، نسخه فعلى به چاپ رسیده  که در دسترس ما قرار دارد ، همانى است که در دسترس  این دو بزرگوار بوده است .

 ادامه دارد