شرح حال علامه طبرسی در تاریخ بیهق
شرح حال علامه طبرسی در تاریخ بیهق
طبرس منزلى است میان قاشان و اصفهان، و اصل ایشان از آن بقعت بوده است، و ایشان در مشهد سناباد طوس متوطن بودهاند، و مرقد او آنجاست بقرب مسجد قتلگاه ، و از اقارب نقباى آل زبارة بودند رحمهم اللّه، و این امام در نحو فرید عصر بود و بتاج القراء کرمانى اختلاف داشته بود و در علوم دیگر بدرجه افادت رسیده، و با قصبه انتقال کرد در سنه ثلاث و عشرین و خمسمائة(523 هجری)، و اینجا متوطن گشت، و مدرسه دروازه عراق [1]برسم او بود، و او را اشعار بسیار است که در عهد صبى انشا کرده است، در کتاب و شاح بعضى از آن بیاوردهام، و از آن جمله این ابیات است.
الهى بحق المصطفى و وصیه و سبطیه و السجاد ذى الثفنات
و باقر علم الانبیاء و جعفر و موسى نجى اللّه فى الخلوات
و بالطهر مولانا الرضا و محمد تلاه على خیرة الخیرات
و بالحسن الهادى و بالقائم الذی یقوم على اسم اللّه بالبرکات
انلنى الهى ما رجوت بحبهم و بدل خطیئاتى بهم حسنات
و تصانیف بسیار است او را، و غالب بر تصانیف او اختیارات است ، و اختیار از کتب رتبه بلند دارد، فان اختیار الرجل یدل على عقله، مثلا از کتاب مقتصد در نحو اختیارى نیکو کرده است بغایت کمال ، و از شرح حماسه مرزوقى اختیارى کرده است بغایت نیکو، و از تفسیر امام زمخشرى اختیارى کرده است فى غایة الجودة، و او را تفسیرى است مصنف ده مجلد و کتب دیگر بسیار، و در علوم حساب و جبر و مقابله مشار الیه بود، توفى بقصبة السبزوار لیلة الاضحى العاشر من ذى الحجة سنة ثمان و اربعین و خمسمائة، و تابوت او را بمشهد رضوى على ساکنه التحیة و السلام نقل کردند .
آدرس :
تاریخ بیهق ، ابن فندق على بن زید البیهقى(م 565 هجری)‘ ص 243 (نشر کتابفروشى فروغى ‘چاپ سوم 1361 ش ).
مختصری در باره کتاب تاریخ بیهقی و نویسنده آن(برگرفته از بخش کتابشناسی نرم افزار جغرافیای دنیای اسلام )
1. در باره کتاب
« تاریخ بیهق» کتابى تاریخى به فارسى است. موضوع این کتاب تاریخ بیهق و زندگینامه بزرگانى است که بدانجا منسوبند همچنین درباره تبار خانوادههاى مشهورى که از دیرباز در این ناحیه سکونت داشتهاند و یا از مکانهاى دیگر به آنجا هجرت کردهاند، و نیز درباره جغرافیاى بیهق، مطالبى در آن آمده است. تاریخ بیهق حاوى نکات ارزشمندى در باب تاریخ مشرق ایران در عصر غزنویان و سلجوقیاناست. از آنجا که برخى از این اطلاعات در دیگر آثار آن دوران نیامده این کتاب ازاهمیت ویژهاى برخوردار است. این کتاب نهتنها دانستههاى ارزشمندى در باب تاریخادب و فرهنگ این ناحیه دارد، شامل اطلاعات مهمى نیز درباره اوضاع جغرافیایى نواحى بیهق، سبزوار، نیشابور و دیگر مکانهاست. همچنین تفصیلاتى در باب اخذ مالیات و بنیادگذاران این شهرها بهدست مىدهد.
طولانىترین بخش کتاب، فصلى است که مؤلف به یاد کرد علماء و ائمه و افاضل ناحیه بیهق اختصاص داده و افزون بر نقل احادیثى که از طریق هر یک از محدثان و عالمان بیهق روایت شدهنمونهاى از اشعار آنان را نیز نقل کرده است.
2. درباره مؤلف
ظهیر الدین، ابو الحسن على بن ابى القاسم زید مشهور ابن فندق و فرید خراسان، عالم، تاریخنگار، ادیب، منجّم، متکلّم، فقیه و شاعر سده ششم. تاریخ تولد او به درستى روشن نیست ولى به احتمال زیاد در حدود 490 ق باشد.
بیهقى از خاندان حاکمیان و فندقیان شهر سیوار در الشتان بست بود که نسب خودرا به خزیمة بن ثابت انصارى ذو الشهادتین از قبیله أوس مىرساندند. نیاکانش در دورهغزنویان و سلجوقیان مناصب مختلف مذهبى و دیوانى داشتند. بیهقى در کودکى به همراهپدرش از سبزوار به قریه ششتمد کوچ کرد و در آنجا به خواندن کتابهاى ادبى پرداخت.
وفات
بیهقى در 565 ق در بیهق درگذشت.
مذهب او
منابع به روشنى به مذهب او اشاره نکردهاند گروهى او را شافعى و گروهى شیعه مىدانند.
آثار او
بیهقى آثار زیادى در تاریخ، فقه، کلام، فلسفه، ریاضیات، نجوم و انساب به زبانهاىفارسى و عربى دارد که از آن جملهاند: مشارب التجارب و غوارب الغرائب که ذیلى است بر تاریخ یمینى، تاریخ بیهق، جوامع احکام النجوم، تتمة صوان الحکمة یا تاریخ حکماءالاسلام، لباب الأنساب، معارج نهج البلاغة، غرر الامثال و درر الاقوال و...
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . (مدرسه دروازه عراق) محتمل است مدرسه معروف بکهنه یا مدرسه فخریه باشد که اکنون هم نزدیک دروازه عراق است، از کاشى- هاى سر در این مدرسه چنین برمىآید که در زمان معز الدوله دیلمى مرمت شده است، در نزدیکى آن کاروانسرایى قدیم است موسوم بکاروانسراى مختار و وقف بر مدرسه است؛ و تولیت آن با سادات معروف بمختارى است.
(مدرسه سردیه) در سبزوار اکنون کوچهاى بنام سردیه وجود دارد، لیکن از مدرسه آن اثرى نیست .