نکته نگار

پس نگرفتن آنچه که در راه خدا از آن گذشته اید
با هجرت پیامبر (ص) و مسلمانان به مدینه ،کفار قریش دیگر به آنان، دسترسی نداشتند تا آنها را تحت فشار قرار دهند از این رو بدین نتیجه رسیدند که اموال مسلمانان مهاجر را مصادره کنند. بدین ترتیب خانه های مهاجران و اموال منزل آنها را فروختند و با پول آنها هزینه کاروان تجارتی شام را تأمین کردند. هر چند جنگ بدر برای پس گرفتن این اموال از این کاروان تدبیر شد اما ابو سفیان مسیر کاروان را تغییر داد و دست مسلمانان به آن نرسید و با لشکر نظامی مکه روبرو شدند که البته با مدد الهی مسلمانان به پیروزی رسیدند. سالها بعد وقتی مسلمانان مکه را فتح کردند یکی از مهاجران از پیامبر(ص) خواست منزل مسکونی او در مکه که توسط ابوسفیان مصادره و به فروش رسیده بود، به او بازگردانده شود و پیامبر (ص) در پاسخ، از او و دیگر مهاجران خواست چیزی را که به خاطر خدا ترک کرده و از آن گذشته و از دست داده اند دوباره طلب نکنند. با این سخن، دیگر مهاجران نیز، از تقاضای بازگرداندن خانه هایشان منصرف شدند و حتی خود پیامبر (ص) نیز، از دو خانه پدری و خانه خودشان که توسط مشرکان مکه مصادره شده بود سخنی به میان نیاوردند.
متن کتاب اخبار مکه در این زمینه
رِبَاعُ حُلَفَاءِ بَنِی عَبْدِ شَمْسٍ دَارُ جَحْشِ بْنِ رِیَابٍ الْأَسَدِیِّ هِیَ الدَّارُ الَّتِی بِالْمَعْلَاةِ عِنْدَ رَدْمِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، یُقَالُ لَهَا دَارُ أَبَانَ بْنِ عُثْمَانَ، عِنْدَهَا الرَّوَّاسُونَ، فَلَمْ تَزَلْ هَذِهِ الدَّارُ فِی أَیْدِی وَلَدِ جَحْشٍ، وَهُمْ بَنُو عَمَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، أُمُّهُمْ أُمَیَّةُ بِنْتُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَلَمَّا أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لِنَبِیِّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابِهِ فِی الْهِجْرَةِ إِلَى الْمَدِینَةِ، خَرَجَ آلُ جَحْشٍ جَمِیعًا الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ إِلَى الْمَدِینَةِ مُهَاجِرِینَ، وَتَرَکُوا دَارَهُمْ خَالِیَةً، وَهُمْ حُلَفَاءُ حَرْبِ بْنِ أُمَیَّةَ بْنِ عَبْدِ شَمْسٍ، فَعَمَدَ أَبُو سُفْیَانَ بْنُ حَرْبٍ إِلَى دَارِهِمْ هَذِهِ فَبَاعَهَا بِأَرْبَعِ مِائَةِ دِینَارٍ مِنْ عَمْرِو بْنِ عَلْقَمَةَ الْعَامِرِیِّ مِنْ بَنِی عَامِرِ بْنِ لُؤَیٍّ، فَلَمَّا بَلَغَ آلَ جَحْشٍ أَنَّ أَبَا سُفْیَانَ قَدْ بَاعَ دَارَهُمْ، أَنْشَأَ أَبُو أَحْمَدَ بْنُ جَحْشٍ یَهْجُو أَبَا سُفْیَانَ، وَیُعَیِّرُهُ بِبَیْعِهَا، وَکَانَتْ تَحْتَهُ الْفَارِعَةُ بِنْتُ أَبِی سُفْیَانَ:
[البحر الکامل]
أَبْلِغْ أَبَا سُفْیَانَ أَمْرًا ... فِی عَوَاقِبِهِ النَّدَامَهْ
دَارُ ابْنِ أُخْتِکَ بِعْتَهَا ... تَقْضِی بِهَا عَنْکَ الْغَرَامَهْ
وَحَلِیفُکُمْ بِاللَّهِ رَبِّ ... النَّاسِ مُجْتَهِدُ الْقَسَامَهْ
اذْهَبْ بِهَا اذْهَبْ بِهَا ... طُوِّقْتَهَا طَوْقَ الْحَمَامَهْ
فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ فَتْحِ مَکَّةَ، أَتَى أَبُو أَحْمَدَ بْنُ جَحْشٍ، وَقَدْ ذَهَبَ بَصَرُهُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَکَلَّمَهُ فِیهَا، وَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ أَبَا سُفْیَانَ عَمَدَ إِلَى دَارِنَا فَبَاعَهَا فَدَعَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَسَارَّهُ بِشَیْءٍ، فَمَا سَمِعَ أَبُو أَحْمَدَ بَعْدَ ذَلِکَ ذِکْرَهَا بِشَیْءٍ، فَقِیلَ لِأَبِی أَحْمَدَ بَعْدَ ذَلِکَ: مَا قَالَ لَکَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ: قَالَ لِی: «إِنْ صَبَرْتَ کَانَ خَیْرًا لَکَ، وَکَانَتْ لَکَ بِهَا دَارٌ فِی الْجَنَّةِ» قَالَ: قُلْتُ: أَنَا أَصْبِرُ فَتَرَکَهَا أَبُو أَحْمَدَ، ثُمَّ اشْتَرَاهَا بَعْدَ ذَلِکَ یَعْلَى بْنُ مُنَبِّهٍ التَّمِیمِیُّ حَلِیفُ بَنِی نَوْفَلِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ، فَکَانَتْ لَهُ، وَکَانَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ قَدِ اسْتَعْمَلَهُ عَلَى صَنْعَاءَ، ثُمَّ عَزَلَهُ، وَقَاسَمَهُ مَالَهُ کُلَّهُ کَمَا کَانَ عُمَرُ یَفْعَلُ بِالْعُمَّالِ، إِذَا عَزَلَهُمْ قَاسَمَهُمْ أَمْوَالَهُمْ، فَقَالَ لَهُ عُثْمَانُ حِینَ عَزَلَهُ: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ، کَمْ لَکَ بِمَکَّةَ مِنَ الدُّورِ؟ فَقَالَ: لِی بِهَا دُورٌ أَرْبَعٌ قَالَ: فَإِنِّی مُخَیِّرُکَ , ثُمَّ أَخْتَارُ قَالَ: افْعَلْ مَا شِئْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَاخْتَارَ یَعْلَى دَارَ غَزْوَانَ بْنِ جُبَیْرِ بْنِ شَبِیبِ بْنِ عُتْبَةَ بْنِ غَزْوَانَ، صَاحِبِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ الْوَجْهَیْنِ الَّتِی کَانَتْ بِبَابِ الْمَسْجِدِ الْأَعْظَمِ الَّذِی یُقَالُ لَهُ بَابُ بَنِی شَیْبَةَ، وَکَانَ عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ لَمَّا هَاجَرَ دَفَعَهَا إِلَى أُمَیَّةَ بْنِ أَبِی عُبَیْدَةَ بْنِ هَمَّامِ بْنِ یَعْلَى بْنِ مُنَبِّهٍ، فَلَمَّا کَانَ عَامُ الْفَتْحِ وَکَلَّمَ بَنُو جَحْشِ بْنِ رِیَابٍ الْأَسَدِیِّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی دَارِهِمْ، فَکَرِهَ لَهُمْ أَنْ یَرْجِعُوا فِی شَیْءٍ مِنْ أَمْوَالِهِمْ، أُخِذَ مِنْهُمْ فِی اللَّهِ تَعَالَى وَهَجَرُوهُ لِلَّهِ، أَمْسَکَ عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ عَنْ کَلَامِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی دَارِ هَذِهِ ذَاتِ الْوَجْهَیْنِ، وَسَکَتَ الْمُهَاجِرُونَ فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ مِنْهُمْ فِی دَارٍ هَجَرَهَا لِلَّهِ سُبْحَانَهُ، وَسَکَتَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنْ مَسْکَنَیْهِ کِلَیْهِمَا، مَسْکَنِهِ الَّذِی وُلِدَ فِیهِ، وَمَسْکَنِهِ الَّذِی ابْتَنَى فِیهِ بِخَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ
، وَوُلِدَ فِیهِ وَلَدُهُ جَمِیعًا، وَکَانَ عَقِیلُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَخَذَ مَسْکَنَهُ الَّذِی وُلِدَ فِیهِ، وَأَمَّا بَیْتُ خَدِیجَةَ فَأَخَذَهُ مُعَتِّبُ بْنُ أَبِی لَهَبٍ، وَکَانَ أَقْرَبَ النَّاسِ إِلَیْهِ جِوَارًا، فَبَاعَهُ بَعْدُ مِنْ مُعَاوِیَةَ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ، وَکَانَ عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ یَبْلُغُهُ عَنْ یَعْلَى أَنَّهُ یَفْخَرَ بِدَارِهِ، فَیَقُولُ: وَاللَّهِ لَأَظُنَّنِی سَآتِی دَلَّ بْنَ عَلِیٍّ فَآخُذُ دَارِی مِنْهُ فَصَارَتْ دَارُ آلِ جَحْشِ بْنِ رِیَابٍ لِعُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ حِینَ قَاسَمَ یَعْلَى دُورَهُ، فَکَانَتْ فِی یَدِ عُثْمَانَ وَوَلَدِهِ لَمْ تَخْرُجْ مِنْ أَیْدِیهِمْ مِنْ یَوْمَئِذٍ، وَإِنَّمَا سُمِّیَتْ دَارَ أَبَانَ لِأَنَّ أَبَانَ بْنَ عُثْمَانَ کَانَ یَنْزِلُهَا فِی الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ إِذَا قَدِمَ مَکَّةَ، فَلِذَلِکَ سُمِّیَتْ بِهِ وَقَالَ أَبُو أَحْمَدَ بْنُ جَحْشِ بْنِ رِیَابٍ یَذْکُرُ الَّذِی بَیْنَهُ وَبَیْنَ بَنِی أُمَیَّةَ مِنَ الرَّحِمِ وَالصِّهْرِ وَالْحِلْفِ، وَکَانَ حَلِیفَهُمْ، وَأُمُّهُ أُمَیْمَةُ بِنْتُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَکَانَتْ تَحْتَهُ الْفَارِعَةُ بِنْتُ أَبِی سُفْیَانَ، فَقَالَ أَبُو أَحْمَدَ بْنُ جَحْشِ بْنِ رِیَابٍ:
[البحر الکامل]
أَبَنِی أُمَیَّةَ کَیْفَ أُظْلَمُ فِیکُمُ ... وَأَنَا ابْنُکُمْ وَحَلِیفُکُمْ فِی الْعُسْرِ
لَا تَنْقُضُوا حِلْفِی وَقَدْ حَالَفْتُکُمْ ... عِنْدَ الْجِمَارِ عَشِیَّةَ النَّفْرِ
وَعَقَدْتُ حَبْلَکُمُ بِحَبْلِیَ جَاهِدًا ... وَأَخَذْتُ مِنْکُمْ أَوْثَقَ النَّذْرِ
وَلَقَدْ دَعَانِی غَیْرُکُمْ فَأَبَیْتُهُمْ ... وَذَخَرْتُکُمْ لِنَوَایِبِ الدَّهْرِ
فَوَصَلْتُمُ رَحِمِی بِحَقْنِ دَمِی ... وَمَنَعْتُمُ عَظْمِی مِنَ الْکَسْرِ
لَکُمُ الْوَفَاءُ وَأَنْتُمُ أَهْلٌ لَهُ ... إِذْ فِی سِوَاکُمْ أَقْبَحُ الْغَدْرِ
مَنَعَ الرُّقَادَ فَمَا أُغَمِّضُ سَاعَةً ... هَمٌّ یَضِیقُ بِذِکْرِهِ صَدْرِی
قَالَ: وَلِآلِ جَحْشِ بْنِ رِیَابٍ أَیْضًا الدَّارُ الَّتِی بِالثَّنِیَّةِ فِی حَقِّ آلِ مُطِیعِ بْنِ الْأَسْوَدِ، وَیُقَالُ لَهَا دَارُ کَثِیرِ بْنِ الصَّلْتِ دَارُ الطَّاقَةِ، ابْتَاعَهَا کَثِیرُ بْنُ الصَّلْتِ.
آدرس: أخبار مکة وما جاء فیها من الآثارللازرقی: ج 2ص 245 .(أخبار مکة وما جاء فیها من الأثار، أبو الولید محمد بن عبد الله بن أحمد بن محمد بن الولید بن عقبة بن الأزرق الغسانی المکی المعروف بالأزرقی (المتوفى: 250هـ)، المحقق: رشدی الصالح ملحس،الناشر: دار الأندلس للنشر – بیروت.)