نکته نگار

تا کجا سفر باید کرد
در یاداشت قبلی گذشت که بر پایه برخی احادیث , سفری عاقلانه است که به سه هدف ؛ بهبود معیشت , توشه گیری برای آخرت و خوشی حلال , صورت گیرد که ما از آنها با عنوان محورهای سه گانه سفر یاد کردیم. در این یاد داشت یکی از مصادیق جزئی نوع دوم سفر یعنی سفر برای توشه گیری آخرت , مورد توجه قرار گرفته است .
در بین توصیه های پیامبر  اکرم (ص) به امیر مومنان (ع) با عباراتی روبرو شدیم که حد و مرز برخی سفرهای خیر و دارای ثواب اخروی را بیان کرده است . در این فراز از سخنان نبیّ مکرّم اسلام , شاهدیم سفرهایی مثل سفر برای نیکی کردن به پدر ومادر یا صله رحم , با قید مقدار مسافت , توصیه شده اند . در ذیل متن حدیث و ترجمه آن می آید و سپس چند نکته در باره حدیث خواهد آمد:

رسول الله صلی الله علیه و آله : یَا عَلِیُّ سِرْ سَنَتَیْنِ‏ بَرَّ وَالِدَیْکَ سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَکَ سِرْ مِیلًا عُدْ مَرِیضاً سِرْ مِیلَیْنِ شَیِّعْ جَنَازَةً سِرْ ثَلَاثَةَ أَمْیَالٍ أَجِبْ دَعْوَةً سِرْ أَرْبَعَةَ أَمْیَالٍ زُرْ أَخاً فِی اللَّهِ سِرْ خَمْسَةَ أَمْیَالٍ أَجِبِ الْمَلْهُوفَ سِرْ سِتَّةَ أَمْیَالٍ انْصُرِ الْمَظْلُومَ وَ عَلَیْکَ بِالاسْتِغْفَار.( من لا یحضره الفقیه، ج‏4، ص 361, مصادقة الإخوان، ص 58  ح 8,  مکارم الأخلاق، ص 437,النوادر للراوندی، ص 5, الجعفریات ، ص 186,بحار الأنوار  ج‏66، ص 403ح105.)
ترجمه
پیامبر اکرم (ص) فرمودند : اى على! برای نیکی به پدر و مادرت , مسیر دو ساله را طی کن و برای صله رحم مسیر یک ساله را و برای عیادت بیمار مسیر یک مایلی را و براى تشییع جنازه، مسیر دو مایلی را و براى اجابت یک دعوت، مسیر سه مایلی را و براى دیدار برادر دینى‏ مسیر چهار مایلی را و برای کمک به کسی که فریاد کمک سر داده مسیر پنج مایلی را و برای کمک به ستم‏دیده، مسیر شش مایلی را و همواره از خداوند آمرزش بخواه .

چند نکته
1.    هر چند در این حدیث , سفر برای کارهای خیر یادشده سفارش شده و گوشزد شده که این کارها آن قدر ارزش دارندکه , شایسته است فرد برای آنها , شهر و دیار خود را ترک کند و زحمت سفر را به جان بخرد ؛ اما بیان مسافت به طور ضمنی اشاره بدین حقیقت دارد که برای این کارهای خیر , طیّ مسافتهای بیشتر, توصیه نمی شود . از این رو می توان گفت این حدیث ضمن تشویق به سفر برای کارهای خیر یادشده , حد و مرز آن را هم بیان کرده و از افراط در این زمینه پیشگیری کرده است . بدین ترتیب معیاری ارائه داده تا افراد دچارزیادروی نشوند و اگر با آداب و رسوم بومی و قومی افراطی در این زمینه روبرو شدند , بتوانند رفتار درستی داشته باشند و از زیاده روی مصون بمانند .
2.     در دوران صدور این حدیث , متعارف طی مسافت در یک روز , حدود پنجاه کیلومتر بوده است . بدین ترتیب با احتساب مسافت طی شده در یک سال قمری می توان مسافت توصیه شده در این حدیث برای نیکی به پدر و مادر و صله رحم را به دست آورد . هر مایل نیز برابر با هزار و ششصد متر است .
بنابر این می توان گفت مسافتهای یاد شده به طور تقریبی به صورت ذیل خواهد بود ؛
 2/1. برای نیکی به پدر و مادر , مسیر دو سال راه (چهار هزار کیلو متر )
2/2 . برای صله رحم اقوام , مسیر یک سال راه (دو هزار کیلومتری )
2/3. برای عیادت از بیمار , مسیر یک مایلی (یک کیلومتر و ششصد متر)
2/4 . برای تشیع جنازه , مسیر دو مایلی(سه کیلومتر و دویست متر)
2/5 . برای دعوت , مسیر سه مایلی(چهار کیلومتر و هشتصد متر )
2/6 . برای دیدار برادر دینی , مسیر چهار مایلی (شش کیلومتر و چهار صد متر )
2/7. برای کمک به کسی که فریاد کمک خواهی او را شنیده , مسیر پنج مایلی (هشت کیلومتر)
2/8 . برای کمک به فرد ستم دیده , مسیر شش مایلی (نه کیلومتر و ششصد متر )
3.    در باره مسافتی که در طول یک روز راه در گذشته (قبل از اختراع وسایل نقلیه امروزی ) به صورت پیاده یا شتر و یا اسب طیّ می شده , اقوال مختلفی وجود دارد که ما حد متوسط را مبنا قرار دادیم .
4.    ممکن است این سوال به ذهن برسد که در آن دوران طیّ ِ مسافت مثلا یک مایل, به مراتب , زمان بیشتری طول می کشید تا امروز که وسایل نقلیه سریع اختراع شده است و از این رو در محاسبه مایل برای امروز لازم است مدت زمانی که در گذشته صرف می شده  محاسبه شود و آن ملاک قرار گیرد نه مسافت .
در پاسخ می توان گفت که عطف مسافت مایل به واحد زمانی دو سال و یک سال راه در حدیث, اشاره به این دارد که ملاک, مسافت است نه زمان طی شده و اگر در دو مورد اول از دو سال و یک سال راه سخن به میان آمده بدان خاطر است که مخاطبان, اهل محاسبه مسافتهای زیاد نبودند و واحد زمانی را برای سفر بهتر درک می کردند اما در واحد های مسافتی کمتر این مشکل نبوده لذا از واحد مسافتی استفاده شده است .
پاسخ  دوم می تواند این باشد که اگر در گذشته طی مسافت زمان بیشتری از فرد می گرفت امروزه نیز مسائلی مثل ترافیک , خطر سفر و مشغله های فراوان تر زندگی , مولفه هایی هستند که با آن برابری می کنند.
5.    این روایت در منبع روایی - فقهی معروف شیعه یعنی کتاب « وسایل الشیعة » نیز انعکاس یافته است ؛« وسائل الشیعة ج 8  ص 248 ح ( 14975 ) 3 /  أَبْوَابُ آدَابِ السَّفَرِ إِلَى الْحَجِّ وَ غَیْرِهِ‏ /  بَابُ عَدَمِ جَوَازِ السَّفَرِ فِی غَیْرِ الطَّاعَاتِ وَ الْمُبَاحَاتِ وَ عَدَمِ جَوَازِ السِّیَاحَةِ وَ التَّرَهُّبِ‏.»