نکته نگار

غفلت در طرح موضوعات پژوهشی
شاید تا کنون فراخوان های مقالات برخی جشنواره ها و همایش های ویژه ائمه (ع) را دیده باشید با موضوعاتی چون خانواده در نگاه امام ... احسان و نیکو کاری در سیره امام ... کار و کارآفرینی در سیره امام ... و دهها عنوان دیگر از این دست .
به نظر می رسد دست اندرکاران امور فرهنگی که این گونه عنوان ها را برای مقالات , تالیفات , مصاحبه ها و موارد مشابه ,پیشنهاد می کنند از یک نکته اساسی در باره زندگی و سیره ائمه علیهم السلام غافلند . شیوه های یاد شده برای بررسی مسائل از نگاه یک شخصیت  , روشی است برای شناخت آن شخصیت با رویکرد تاریخی که ریشه در روش های مطالعاتی غربیان دارد و عمدتا از طریق خاورشناسان به میان اندیشمندان اسلامی راه یافته است . در این روش با زیره ذربین قرار دادن  آثار یک اندیشمند تلاش می شود منظومه فکری او کشف شود و در ادامه تاثیر پذیری وی از معاصران و پبشینیان روشن شود همچنین تاثیر گذاری او بر دیگران . آنان با این نگاه , مطالعاتی در باره برخی ائمه داشته اند . اما آنچه مایه تاسف است تاثیر پذیری مراکز علمی و فرهنگی و شخصیتهای تصمیم گیرنده از این شیوه مطالعاتی است . اگر خاورشناسان بدین شیوه عمل می کنند ایرادی بر آنان نیست چرا که اعتقادی به امامت , عصمت و نور واحد بودن ائمه ندارند و با نگاه برون دینی وارد این گونه مطالعات شده اند . افزون بر این , آنان به طور طبیعی از شیوه های مطالعاتی دیار خود (مغرب زمین ) تاثیر پذیرفته اند که خود آفات دیگری دارد مانند پیروی  از روش های مطالعاتی علوم تجربی در حوزه علوم انسانی .
 با توجه به اندیشه و باوری شیعی که تمام ائمه را نور واحد می داند و کلام و سخن هر یک از ائمه را مکمل و ناظر بر یکدیگر , نمی توان نظر و برنامه دین در باره یک موضوع را با توجه به سخنان رسیده از یک امام مورد داوری قرار داد خصوصا که احادیث با مشقات فراوان به دست ما رسیده و ای چه بسا سخنان یک امام در خصوص موضوعی گزارش نشده یا گزارش های آن از بین رفته است . از سوی دیگر چه بسا شرایط زمانی یک امام به گونه ای بوده که طرح برخی موضوعات امکان نداشته یا صلاح نبوده و در عوض این امکان یا مصلحت در زمان امام دیگری فراهم بوده است .
در این جا مناسب است چند نمونه از احادیث مورد اشاره نقل شود . حدیث نخست در باره هماهنگی و ناظر به هم بودن احادیث ائمه است و دو حدیث بعد بر یکی بودن خلقت , علم و دیگر فضایل آن بزرگواران اشاره دارند ؛

• الامام الرضا علیه السلام :  إنا عن الله و عن رسوله نحدث، و لا نقول قال فلان و فلان فیتناقض کلامنا إن کلام آخرنا مثل کلام أولنا و کلام أولنا مصادق لکلام آخرنا.( رجال‏الکشی ص  224 شماره 401)
ترجمه
ما از ناحیه خدا و رسول سخن می گوییم . سخن این و آن  را نمی گوییم که با هم متناقض در آید . کلام آخری ما مثل اولی ماست  . همچنین کلام اولی ما تصدیق کننده سخن آخری ماست . 

• الغیبةللنعمانی عن زید الشحام عن الامام الصادق علیه السلام : خلقنا واحد و علمنا واحد و فضلنا واحد و کلنا واحد عند الله عز و جل فقلت أخبرنی بعدتکم فقال نحن اثنا عشر هکذا حول عرش ربنا جل و عز فی مبتدإ خلقنا أولنا محمد و أوسطنا محمد و آخرنا محمد .( کتاب الغیبة نعمانی ص  86 ح 16 )

• الغیبةللنعمانی عن عبد الله بن عمر قال : قال رسول الله (ص ) : إن الله عز و جل أوحى إلی لیلة أسری بی یا محمد ... إنی خلقت علیا و فاطمة و الحسن و الحسین و الأئمة من نور واحد ثم عرضت ولایتهم على الملائکة فمن قبلها کان من المقربین و من جحدها کان من الکافرین .( کتاب الغیبة نعمانی ص  93ح 24)

از این رو برای داوری در باره نظر دین نسبت به یک مسئله و موضوع لازم است سخنان و سیره تمام ائمه در کنار رهنمودهای قرآن کریم  مورد کاوش قرار گیرد .
گفتنی است شیوه یاد شده که در این جا مورد نقد قرار گرفت برای فهم شرایط زمانی یک امام مفید است مثلا برای این که بفهمیم چه مسائلی در دوران آن امام مورد توجه اندیشمندان یا افکار عمومی بوده است یا چه مطالبی قابل طرح بوده و مخاطب داشته است .