دفاع پویا
دفاع پویا
عالمان با بصیرت دین , برابر حدیث شریفِ «کسى که زمان خود را بشناسد ، آماج اشتباهات قرار نمی گیرد. (1) » هماره شناختی درست و ژرف از شرایط زمان خود داشتند . در پاسداری و حفظ دستاوردهای دین از همه چیز خود مایه می گذاشتند و در رویارویی با اندیشه های باطل و مخرب , تمام تلاش خود را بکار می بستند . یکی از زمانهای پر فراز و نشیب و متفاوت از گذشته , دوران مشروطه است که از یک سو دوره ورود به عصر جدید است و از سوی دیگر با حملات فرهنگی گسترده و پر دامنه ی روشن فکران غربزده و وابسته , به دین و باورهای عمومی , همراه است . در چنین شرایطی برخی عالمان روشن بین با درک شرایط زمان , دست به قلم بردند و در برابر این هجومِ تازه ایستادند و به روشنگری و بیان حقایق دینی و افشای ماهیت اندیشه های انحرافی پرداختند و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشتند . با مطرح شدن مباحث سیاسی مشروطه و مجلس قانونگذاری و تفکیک قوا و... , آیة الله نائینی کتاب «تنبیه الملة » و آیة الله شیخ احمد شاهرودی کتاب «مدینة الاسلام روح التمدن »را به نگارش در آوردند . آیة الله شاهرودی در این کتاب در صدد اثبات کارآمدی قوانیین اسلام , برای اداره جامعه بشری است با این توضیح این دین راه میانه و وسط را پیشنهاد می کند و از این رو قادر است به تمام نیاز های بشر پاسخ بگوید و از آفت افراط و تفریط و نادیده گرفتن برخی نیازها و توجه بیش از اندازه به برخی , در امان باشد .
این کتاب به زبان فارسی است و نویسنده تلاش کرده قلم خود را در حد امکان به ذائقه مخاطب ایرانی نزدیک کند . اهمیت این تلاش وقتی روشن می شود که بدانیم در روزگار وی کتاب های علمی عمدتا به زبان عربی نگارش می یافت و از این رو بیان مطالب علمی در قالب زبان فارسی برای عالمان دشوار می نمود . بنابر این تلاش ایشان برای قلم زنی در عرصه زبان فارسی از درک ضرورت زمانه حکایت دارد . این نکته با توجه به حوادث فرهنگی آن دوران بیشتر قابل فهم است زیرا مخاطب فارسی زبان مورد تاخت و تاز روشنفکران غربزده و مروج اندیشه مشروطه خواهان ضد دین قرار گرفته بود که به شکل گسترده درکتاب ها و نشریات فارسی زبان به تبلیغ و ترویج اندیشه ای خود مشغول بود . از این رو ضرورت داشت پاسخ گویی به شبهات آنان , در قالب زبان فارسی صورت گیرد . از آنجا که در آن دوران , حملات شدیدی علیه حجاب , صورت می گرفت و پاسخ گویی بدین هجمه ها اهمیت داشت ایشان یکی از بخش های مهم این کتاب را به بحث «حجاب » اختصاص داده است . ما در این جا مناسب دیدیم گزیده ای از مبحث حجاب این کتاب را بیاوریم . یادآور می شویم این متن گر چه متاثر از شیوه های نگارشی گذشته , دارای نثری فنی و مصنّع است اما تلاش وی در زیبا نویسی حائز اهمیت است . ایشان در بحث از رفتار مناسب برای بانوان که شریعت از آنان خواسته می نویسد : « ... و(خداوند نسبت به زنان) غضّ بصر در موقع خروج، و حفظ زینت و نرمى در گفتار، و آرامى در رفتار و مرعات جلباب و ستر و خمار را - که این اطوار مناسب مقام اوست- در شؤون او اعتبار فرموده، دست اغیار و چشم نظّار را از آن مجمع محاسن و گلزار رخسار کوتاه نموده تا اجنبى طمع در گل و مل و در پسته و بادام خسته و سیب برجسته و ترنج دلخسته و حقّه سربسته و شعر النبات سرشکسته و نقل آراسته آن ضعیفه پا شکسته ننماید، و گنجینه در بسته را نگشاید ...»
این نوشتار نشان از تلاش نویسنده برای توجیه عقلی , احساسی حکم حجاب در کنار ادله نقلی برگرفته از آیات و روایات حکایت دارد . بنابر این بر فرهیختگان هر زمان لازم است متناسب با شرایط زمانه و ذائقه مخاطبان به پاسخ گویی به شبهات بپردازند هر چند که ممکن است چند دهه بعد این نوع گفتمان و شیوه ی نگارشی تغییر کند و برای نسل بعد کارایی نداشته باشد . شاید بدین جهت باشد که مرحوم طباطبایی صاحب تفسیر المیزان می فرمودند باید هر دو سال یک تفسیر جدید برای قرآن نوشته شود .
-----------------------------------
1 . الکافی ج 1ص 27 ح 29 عن المفضل عن ابی عبد الله ... الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَیْهِ اللَّوَابِسُ.