نکته نگار

واکنش در برابر توصیف صرفا عاطفی از  اهل بیت
موقعیت و شخصیت ویژه ی اهل بیت (ع) تاثیرات متفاوتی در بین هوادران و محبّان آنها می گذارد هر چند همگی به استحقاق و شایستگی اهل بیت برای جانشینی پیامبر (ص)و رهبری سیاسی و مذهبی جامعه اسلامی ایمان دارند اما بنا بر ویژگی های شخصیتی ومیزان شناختشان از ائمه ، هر کدام نگاه خاص خود را به آن بزرگواران دارند .
امروزه در بین شیعیان و محبان اهل بیت (ع) شاهد  نگاه ها و جریان های فکری مختلفی هستیم  که گاه کشمکش هایی با هم داشته اند . وجود ویژگی هایی چون حقانیت ، ایمان استوار و عالی ، ارتباط بسیار نزدیک با مبدا آفرینش ، اخلاق کریمه و علم و دانش فراگیر  ، افراد حق جو , خردمند و منصف را جذب ائمه می کند اما ایشان به دلیل «مظلوم واقع شدن در اثر غصب جایگاه امامتشان » و «تحمل مصایب و رنج های بسیار در مسیر حفظ دین ناب محمدی » تشخص دیگری نیز یافته اند که عواطف برخی یاران و هوادران را بسیار تحت تاثیر قرار می دهد . بدیهی است این بعد از شخصیت ائمه بیشتر مورد توجه افراد احساسی قرار گیرد و در مسیر شناخت آن بزرگواران , از این زوایه وارد شوند و ابعاد دیگر شخصیت معصومان (ع)کمتر مورد توجه شان باشد و در نتیجه شناختی تک بعدی و ناقص از آنان پیدا کنند . اما در مقابل گروه دیگری هستند که علاوه بر این بعد به  ابعاد دیگر نیز توجه دارند و البته آنچه بیشتر توجه آنان را به خود جلب می کند آموزه ها و باورهای اساسی تبیین شده از سوی ائمه است .  اموری که شامل  اصول ، مبانی و  معارف مختلف دین اسلام در تمام حوزه های حیات انسانی  می شود . (گفتنی است آن بزرگواران برای تبیین و نهادینه شدن این امر مجاهدت های فراوانی داشته اند  و خود نیز بر آن اساس آنها رفتار کرده اند).
بنابر می توان گفت این جریان فکری ، نگاه «باور محور» به اهل بیت دارد و گروه نخست نگاه «عاطفی»  . هر کدام  از دو رویکرد , هویت خاص خود را دارد  و شخصیت های مختلفی را در حوزه های گوناگون سیاسی، مدیریتی ، علمی ، ادبی و به ویژه شعر تربیت کرده است  .
این دو جریان دارای پشینه ای کهنند و  به دوران حیات معصومان (ع ) باز می گردند. شواهد موجود در منابع گوناگون تاریخی و حدیثی از حیات این دو جریان در دوره ائمه حکایت دارند . در این جا برای نمونه به یک مورد از این شواهد که مربوط به حوزه ادبیات و شعر است بسنده می کنیم . شاهد ما گزارشی است از بحث دو شاعر اهل بیت در خصوص بایسته های مدح خاندان پیامبر (ص) که در کتاب امالی شیخ طوسی آمده است .
این دو ؛ سید حمیری  و جعفر بن عفان طائی دو شاعر برجسته و شناخته شده سده دوم هجری هستند که محب اهل بیتند و برای آنها شعر گفته اند . ماجرا از این قرار است که جعفر طائی ابیاتی در مدح خاندن پیامبر (ص) می سراید که نگاه عاطفی به اهل بیت داشت و تعابیر شاعر بازگو کننده شرایط سخت زندگی برای اهل بیت بود . شعر جعفر به گوش سید حمیری می رسد و از نوع تعابیر و نگاه شاعر به اهل بیت برآشفته می شود و در دیداری که با او دارد به تندی واکنش نشان می دهد و ضمن شماتت وی گوشزد می کند که در توصیف اهل بیت نباید چنین کرد بلکه باید فضایل و برتری های و ارزش های شخصیتی آنان را برجسته و نمایان کرد  . در این جا برای دسترسی خوانندگان به این گزارش مناسب دیدیم  ترجمه و سپس متن اصلی آن را در ذیل بیاوریم  .شیخ طوسی متن این گزارش را در کتاب امالی چنین آورده است :

 محمد بن جبلة الکوفی  می گوید : سید حمیری و جعفر بن عفان طائی پیش ما بودند . سید به او گفت : واى بر تو در باره آل محمّد علیهم السّلام چنین شعر می سرائى که ؛
چه بر سر شما آمده که سقف خانه تان در حال خراب شدن است و لباسهایتان از بدترین لباسهاست.
جعفر گفت : کجای این تعبیر اشکال دارد ؟ سید حمیری گفت : وقتی نمی توانی درست مدح کنی ، سکوت اختیار کن که بهتر است .آیا باید خاندان پیامبر را با این گونه عبارات مدح کنی ؟ من عذر تو را می پذیرم این طبع ، دانش و نهایت توانایی و همت توست . من خود شعری در مدح این خاندان سروده ام تا ننگ شعر تو برطرف شود ؛
سوگند به خدا و نعمت هایی که ارزانی داشته _ و انسان در قبال هر سخنی که می گوید مسوول است _ که سرشت علی بن ابی طالب  بر تقوی و نیکی است . اوست امامی که بر امت برتری و فضیلت دارد . سخنش و قصدش حق است . امور باطل او را به خود مشغول نمی کنند  . در اوج درگیری های جنگ و باران تیر ، تیغ بر دست همچون شیر ژیان بر دشمن حمله ور می شد .کسی که در یک شب دو فرشته بزرگ جبرئیل و میکائیل هر کدام به همرا هزار ملک ، بر او سلام کردند در حالی که اسرفیل پشت سر آنها در حرکت بود . در یک شب مهتابی ، فرشتگان مانند پرندگان ابابیل ، پیوسته بر زمین نازل شدند و بر ایشان سلام  کردند . این بزرگداشت و تعظیم است .
سید حمیری پس از پایان شعر خود رو به جعفر طائی کرد گفت : این گونه باید در باره اهل بیت سرود . امثال شعر تو مناسب افراد کوچک و ضعیف است . در این هنگام جعفر پیشانى سید حمیرى را بوسید و گفت: به خدا سوگند تو سرآمد شاعرانى و ما دنباله رو شما هستیم.
متن امالی شیخ طوسی چنین است :
أخبرنا محمد بن محمد ، قال : أخبرنی أبو عبید الله محمد بن عمران المرزبانی ، قال : أخبرنا محمد بن یحیى ، قال : حدثنا جبلة بن محمد بن جبلة الکوفی ، قال : حدثنی أبی ، قال : اجتمع عندنا السید بن محمد الحمیری وجعفر بن عفان الطائی ، فقال له السید : ویحک أتقول فی آل محمد ( علیهم السلام ) شرا !
ما بال بیتکم یخرب سقفه                       وثیابکم من أرذل الأثواب .
فقال جعفر : فما أنکرت من ذلک ؟ فقال له السید : إذا لم تحسن المدح فاسکت ، أیوصف آل محمد بمثل هذا ؟ !ولکنی أعذرک ، هذا طبعک وعلمک ومنتهاک ، وقد قلت أمحو عنهم عار مدحک ؛
أقسم بالله وآلائه                    والمرء عما قال مسؤول
إن علی بن أبی طالب             على التقی والبر مجبول
وإنه کان الامام الذی               له على الأمة تفضیل
یقول بالحق ویعنى به              ولا تلهیه الأباطیل
کان إذا الحرب مرتها القنا        وأحجمت عنها البهالیل
یمشی إلى القرن وفی کفه        أبیض ماضی الحد مصقول
مشى العفرنی بین أشباله          أبرزه للقنص الغیل
ذاک الذی سلم فی لیلة           علیه میکال وجبریل
میکال فی ألف وجبریل فی      ألف ویتلوهم سرافیل
لیلة بدر مددا أنزلوا                 کأنهم طیر أبابیل
فسلموا لما أتوا حذوه             وذاک إعظام وتبجیل
کذا یقال فیه یا جعفر ، وشعرک یقال مثله لأهل الخصاصة والضعف ، فقبل جعفر رأسه وقال : أنت والله الرأس یا أبا هاشم ، ونحن الأذناب  .
آدرس : الأمالی ، الشیخ الطوسی ، ص 198 ح 339 / 41 .