نکته نگار

بشر امروز ، نسل دختری نوح 
علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش به نقل از امام صادق (ع) آورده است :
نوح (ع) دختری داشت که از مسافران کشتی بود . نسل بشر به او و شوهرش می رسد و بدین جهت است که پیامبر (ص) نوح  را یکی از دو پدر بشر دانسته است (آدم و نوح ).
متن روایت
تفسیرالقمی : قال حدثنی أبی عن صفوان عن أبی بصیر عن أبی عبد الله ع قال : ... و کانت لنوح ابنة رکبت معه فی السفینة فتناسل الناس منها و ذلک قول النبی (ص)  نوح أحد الأبوین .( تفسیرالقمی ج 1 ص  326 )
در ماجرای توفان نوح  به جز خانواده و ایمان آورندگان به نوح همه ساکنان آن روز زمین که همان قوم نوح بودند از بین رفتند و نسل بشر از طریق مسافران کشتی نوح ادامه یافت . قرآن کریم در آیه هفتاد و هفت سوره صافات می فرماید :
«وَ جَعَلْنا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْباقینَ ؛ و تنها ذریه او (نوح ) را در روى زمین باقى گذاشتیم» .
از ظاهر این آیه این گونه استفاده شده که  نسل بشر امروز از نسل نوح است و  از باقی مسافران کشتی نسلی باقی نمانده است  . اما در سوره های اسراء و مریم تعابیری آمده که به نظر می رسد مخالف این استفاده است  . قرآن کریم در آیه سوم سوره اسراء در مورد حضرت موسی علیه السلام می فرماید :
 ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ ؛ موسی از نسل همراه نوح در کشتی است. 
در آیه پنجاه و هشت سوره مریم نیز پس از نام بردن از زکریا، یحیى، مریم، عیسى، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، موسى، هارون، اسماعیل و ادریس (ع) می فرماید:
 أُولئِکَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّیَّةِ إِبْراهیمَ وَ إِسْرائیلَ ؛ آنها پیامبرانى بودند که خداوند مشمول نعمتشان قرار داده بود، از فرزندان آدم، و از کسانى که با نوح بر کشتى سوار کردیم، و از دودمان ابراهیم و یعقوب . 
ظاهر این دو آیه بر این است که همراه یا همراهان  نوح ، فرد یا افرادی غیر از خاندان نوح هستند  هر چند که جمع بین آیه قبل؛« وَ جَعَلْنا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْباقینَ » و این دو آیه ، می تواند چنین باشد که  فرد یا افراد همراه , همان فرزندان پسری  نوح اند اما به نظر می رسد تعبیر همراه نوح ظهور در افرادی غیر از فرزندان پسر نوح دارد . برخی نقل های تفسیری نیز بر این معنا تصریح دارند . در تفسیر قمی دو روایت نقل شده که بر این نکته تاکید دارند ؛
روایت نخست را قمی به نقل از ابو الجارود از امام باقر (ع) چنین نقل کرده است :
تفسیر القمی : عن ابی الجارود عن أبی جعفرعلیه السلام فی قوله «وَ جَعَلْنا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْباقِینَ » یقول بالحق و النبوة و الکتاب و الإیمان فی عقبه و لیس کل من فی الأرض من بنی آدم من ولد نوح ، قال الله فی کتابه « احْمِلْ فِیها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ» و قال أیضا « ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ» .( تفسیرالقمی ج 2 ص  223)
ترجمه
 منظور از آیه «وَ جَعَلْنا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْباقِینَ » این است که نبوت و کتاب و ایمان در نسل نوح باقی ماند نه این که همه بنی آدم از نسل نوح اند . دلیل ما بر این ادعا آیات دیگر قرآن یعنی آیه چهل سوره هود ؛ « احْمِلْ فِیها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ . » و آیه سوم سوره اسراء ؛« ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ»  است . {در آیه اولی فرموده به غیر از اهل و خانواده نوح ، مومنان دیگری در کشتی بودند هر چند که آمارشان کم بوده است  . آیه دوم نیز دلالت دارد بر این که موسی از نسل کسانی غیر از نوح که در کشتی بودند هست . بنابر این نسل بشر فقط از طریق نوح ادامه پیدا نکرده است.}
اما روایت دوم  در تفسیر قمی , که در آغاز این یاد داشت , نقل شد , مفاد ظاهرا متغایر این آیات را به نحوی جمع کرده است . بر اساس این روایت ، نسل بشری و نسل انبیاء  هم از طریق فردی که در کشتی همراه نوح بوده باقی مانده و هم از طریق نسل نوح و هر دو مطلب مطابق واقعند . در این روایت تصریح شده که نسل امروز بشر از طریق نسل نوح ادامه یافته ولی نه از پسران او که از طریق دخترش . این بدان معناست که نسل بشر از طریق دختر نوح و شوهرش که یکی از مسافران کشتی بوده تداوم یافته است . بدین ترتیب هر دو تعبیر قرآن یعنی تداوم نسل بشر از طریق نوح و تداوم آن از طریق برخی مسافران کشتی ، با هم هماهنگ خواهند بود .
نکته مهم در این تعبیر قرآن , تداوم نسل از طریق دختر است که بدان اهمیت داده شده بر خلاف فرهنگ جاهلی رایج در عصر نزول و دوران  بعد , که تداوم نسل را از طریق فرزند پسر می دانستند . بنابر مفاد این روایت بشر امروزی از نسل دختری نوح است  و قرآن کریم از آن تعبیر به ذریه نوح کرده است . پس مضمون برخی آیات  که موسی و انبیاء دیگر را  از نسل همراهان نوح در کشتی دانسته اند با مضمون آیات دیگر مثل آیه بیست و شش سوره حدید «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهِیمَ وَ جَعَلْنا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْکِتابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ"» که نوح  را پدر انبیاء دانسته اند هماهنگ و گویای یک حقیقتند  بدین معنا که این انبیاء از پدر به کسی می رسند که مسافر کشتی بوده و از مادر به نوح  .
 این روایت بدین مطلب اشاره دارد که یا نوح غیر از آن پسری که غرق شد پسر دیگری نداشته یا اگر داشته در آن حد از لیاقت نبودند که پدر انبیاء بعد باشد اما داماد نوح بدان درجه از ایمان و لیاقت رسیده بوده که پدر انبیاء بعد باشد .
تبیین نکته فوق نادرستی اسرائیلیات و روایاتی که با شان نوح سازگار نیست را , روشن می سازد مانند روایات پیدایش سه نژاد سفید و سیاه و زرد از پسران نوح و نفرین آنها توسط پدرشان(تاریخ الطبری ج 1 ص 202)  و این که ؛ همه نجات یافتگان از طوفان به غیر از سه پسر نوح , سام و حام و یافث همگی نازا و عقیم بودند( اخبار الطوال ،ترجمه ص 25 ).
تذکر
هر چند در باره روایات تفسیر قمی و مرسل بودن سند بسیاری از آنها ،  حرف و حدیث هایی هست و اعتبار سندیشان  محتوی این خاصیت را دارد که اشاره قرآن به تداوم نسل بشر از نوح و غیر نوح  را برجسته  و راه جمع این دو را ارائه کرده است  .