قانون طبیعی آرامش شب
قانون طبیعی آرامش شب
با غروب آفتاب و فرا رسیدن تاریکی، زمینه فعالیت برای بسیاری از جاندران از بین می رود و خود فرصتی می شود برای دست کشیدن از تلاش های روزانه و آرام و قرار گرفتن و و آسایش آنها. استراحت و آرامش شبانه در کنار سکوت ناشی از توقف فعالیت ها، خستگی را از تن ها خارج می کند و انرژی از دست رفته را بدانها بازمی گرداند تا با شروع روز به دنبال تأمین نیازهای خود بروند. این چرخه کار روزانه و استراحت و آرامش شبانه، روند غالب در حیات جاندران است. جریان غالب در حیات آدمیان نیز چنین بوده لکن با پیشرفت های صنعتی در سده های اخیر و اختراع کانون های تولید نور مصنوعی (لامپ ها و چراغ های گوناگون برقی) و دسترسی آسان بشر به نور، دیگر با غروب خورشید فعالیت های روزمره از حرکت باز نمی ایستد و هر چه زمان می گذرد بر ساعات کارو فعالیت شبانه افزوده می شود و ساعت خواب دیرتر و دیرتر می شود. جالب آنکه برای جبران ساعت خواب ساعت بیداری صبح نیز دیرتر و دیرتر می شود. از یک سو در آغاز شب با مصرف انرژی الکتریسته بسیار، شبها را روشن نگه می دارند تا فعالیت امکان پذیر باشد و از دیگر سو ساعات آغازین روز که از روشنایی طبیعی برخوردار است ، بدون فعالیت می گذرد و بسیاری در خواب بسر می برند. آنچه بشر امروز را به این مسیر وارونه کشانده این گمان است که علت توقف فعالیت در گذشته، نبود نورو تاریکی بوده و دراین دوران، این مشکل حل شده و می توان این موازنه را بهم زد. اما بسنده کردن بدین فهم ظاهری، معلوم نیست چه خسارت هایی ببار خواهد آورد و ای چه بسا درک آن فقط برای آیندگان ممکن باشد.
آنچه گفتیم مقدمه بود برای پرداختن به یک قانون طبیعی که قرآن کریم در آیات گوناگون بدان گوشزد کرده است.
در شش آیه، به صراحت از آرامش بخشی شب سخن به میان آمده است. دریک آیه، به صورت مطلق وبه عنوان قانون کلی طبیعت یاد شده وبدین ترتیب شامل تمام جانداران می شود ودر پنج آیه تأکید شده که شب مایه آرامش بشر قرار داده شده است مانند آیه 67 سوره یونس که می فرماید :
« هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فیهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ»
او کسى است که شب را براى شما آفرید، تا در آن آرامش بیابید؛ و روز را روشنى بخش (تا به تلاش زندگى پردازید) در اینها نشانههایى است براى کسانى که گوش شنوا دارند!
اما در آیه 96 سوره انعام که به صورت مطلق، شب مایه آرامش دانسته شده به نکات دیگری نیز نظر دارد که در ذیل بدان می پردازیم؛
وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً ذلِکَ تَقْدیرُ الْعَزیزِ الْعَلیمِ.
شب را براى آرامش قرار داد، و خورشید و ماه را وسیلهاى براى محاسبه و اندازهگیرى زمان مقرّر فرمود؛ این است اندازهگیرى آن تواناى شکستناپذیر ودانا.
برابر مفاد این آیه، در تدبیر آفرینش، شب برای آرامش موجودات در نظر گرفته شده است و این قانون شامل تمام جانداران و از آن جمله انسان هم می شود.
تعبیر« ذلِکَ تَقْدیرُ الْعَزیزِ الْعَلیمِ. این تقدیر خدای عزیز و داناست» در بخش پایانی، نکته قابل توجهی دارد. عزت در لغت بدین معناست که صاحب آن، از چنان جایگاهی برخوردار است که کسی نمی تواند بدان دست درازی کند و بر او چیره شود. بدین ترتیب او بر دیگران چیره و غالب است اما دیگران نمی توانند بر او غلبه کنند. دو کلید واژه عزت و علم بر ایجاد و تأسیس این قانون نظر دارند. عزیز بودن خدا ما را به این حقیقت رهنمون می سازد که قانون خداوند در خصوص آرامش بخشی شب، مغلوب واقع نمی شود و بر اساس خود باقی می ماند. کلید واژه علیم نیز بدین معناست که این تدبیر و تصمیم از روی علم و دانش بوده و کسی که خالق هستی است در ساماندهی آفرینش این قاعده و قانون را برای آرامش جانداران در کره زمین ایجاد کرده است.از این رو می توان گفت کسی نمی تواند بر این تدبیر غلبه کند و تنها می تواند خود را از مزایای آن محروم کند.
بنابر این بهم زدن این قاعده طبیعی و وارونگی در سبک زندگی امروزی به زیان بشر است و جایگزین مناسبی برای آن یافت نمی شود. این گمان هم که خواب روزانه می تواند کمبود خواب شب را جبران کند درست نیست زیرا آرامش شبانگاهی وابسته به مجموعه ای از عوامل است که یکی از آنها خواب است اما امور دیگری چون ارتباط شب با ساختار جسمی و روحی جانداران و محیط زیست می توانند نقش آفرینی کنند.
پایبند نبودن به چرخه طبیعی حیات و قوانین آن، چیزی جز خسارت ببار نمی آورد از آنجا که آگاهی بشر از ساختار آفرینش بسیار محدود است هرگز قادر نیست بهم ریختگی نظم آن را جبران کند یا برایش جایگزینی طراحی کند.
جالب آن که در متون دینی به گونه های مختلف، احترام به قانون آرامش شبانگاهی چه در خصوص انسان و چه سایر جانداران مورد توجه قرار گرفته و بدان سفارش شده است. روایاتی که بیدار ماندن را فقط برای امور محدودی مثل سفر، عبادت، فراگیری دانش و مراسم عروسی، جایز دانسته اند (الخصال: ص 78 ح 125و ص 112 ح 88) در این راستا قرار دارند.
همچنین در منابع روایی صید حیوانات و ذبح آنان در شب قبیح دانسته شده است . در بین این روایات، توصیه امام سجاد علیه السلام به خودداری از ذبح شبانه حیوانات تا هنگام اذان صبح، قابل توجه است.
در این حدیث با استناد به همین آیه 96 سوره انعام، ایشان چنین استدلال کرده اند که چون خداوند شب را مایه آرامش هر چیزی قرار داده احترام به این قانون شایسته است و تا هنگام طلوع فجر (اذان صبح) از ذبح حیوانات خوداری شود؛
الکافی :ج6، ص 236ح 3 : عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع وَ هُوَ یَقُولُ لِغِلْمَانِهِ لَا تَذْبَحُوا حَتَّى یَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً لِکُلِّ شَیْءٍقَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ خِفْنَا فَقَالَ ع إِنْ خِفْتَ الْمَوْتَ فَاذْبَحْ.
ترجمه
ابان بن تغلب: شنیدم که علی بن حسین (ع) به خدمتکارانش می فرمود:
هنگام شب حیوانات را ذبح نکنید و تا اذان صبح دست نگه دارید زیرا خداوند شب را مایه آرامش هر چیزی قرار داده است.
من عرض کردم: اگر بترسیم که حیوان بمیرد چه؟فرمودند: در این صورت ذبح در شب اشکالی ندارد.