نکته نگار

ادامه بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابنالمشهدی (پاورقی3 )

41) بحار الأنوار : 109 / 43 - فى اجازات - :. .. . وقد ذکر الشیخ نجم الدین بن نما أن والده أجاز له روایة جمیع کتب الشیخ المفید عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ، عن الشیخین الجلیلین أبی محمد عبد اللَّه بن جعفر الدوریستی وأبی الفضل شاذان بن جبرئیل عنهما ، عن جده عبد اللَّه ، عن جده ، عن الشیخ المفید .

  المزار الکبیر : ص 31 : باب ما جاء فی زیارة النبی والائمة صلى اللَّه علیهم وما لزائرهم من الثواب:

 1 - اخبرنی الشیخان الجلیلان العالمان أبو محمد عبد اللَّه بن جعفر الدوریستی وابو الفضل شاذان بن جبرئیل رضی اللَّه عنهما ، قالا : حدثنا الشیخ الصدوق ، عن جده ، عن ابیه ، عن الشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه رضی اللَّه عنه ، قال : اخبرنی ابی رحمه اللَّه ، قال : حدثنا سعد بن عبد اللَّه ، قال : حدثنی محمد بن الحسین بن ابی الخطاب ، قال : حدثنی عثمان بن عیسى ، عن العلاء بن المسیب ، عن ابی عبد اللَّه جعفر بن محمد ، عن ابیه ، عن آبائه علیهم السلام ، قال : قال الحسن بن علی علیهما السلام لرسول اللَّه صلى اللَّه علیه واله : یا ابه ما جزاء من زارک ، فقال صلى اللَّه علیه واله : من زارنی أو زار اباک أو زارک أو زار اخاک کان حقا علی ان ازوره یوم القیامةحتى اخلصه من ذنوبه  .

 

42) بحار الأنوار : 107 / 179 الرقم 18 - : صورة روایة الحاج زین الدین  علی بن الشیخ عز الدین حسین بن مظاهر تلمیذ الشیخ فخر الدین ابن العلامة حدیث مدح بلدة الحلة وأهلها عن مشایخه عن أمیر المؤمنین علیه السلام . أقول : قد وجدت بخط الحاج زین الدین علی ابن الشیخ عز الدین حسن بن مظاهر الذی قد أجازه الشیخ فخر الدین ولد العلامة له رحمهم اللَّه تعالى ما هذه صورته .

 روى الشیخ محمد بن جعفر بن علی المشهدی قال : حدثنی الشریف عز الدین أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوى الحسینی الحلبی(متوفى  585) إملاء من لفظه عند نزوله بالحلة السیفیة ، وقد وردها حاجا فی سنة أربع وسبعین وخمس مائة ورأیته یلتفت یمنة ویسرة فسألته عن سبب ذلک فقال : إنی لاعلم أن لمدینتکم هذه فضلا جزیلا قلت : وما هو  قال :. .. ...

 - المزار الکبیر : ص 140 : ذکر الصلاة فی زوایا المسجد المعروف بمسجد السهلة :

 و اخبرنی الشریف الجلیل أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوی الحسینی الحلبی ادام اللَّه عزه عند عوده من الحج‏فی سنة اربع وسبعین وخمسمائة بمسجد السهلة ، حدثنی والدی علی بن زهرة ، عن جده ، عن الشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن بابویه ، قال : حدثنا الشیخ الفقیه محمد بن یعقوب ، قال : حدثنی علی بن ابراهیم ، عن ابیه ، قال : حججت الى بیت اللَّه الحرام فوردنا عند نزولنا الکوفة ، فدخلنا الى مسجد السهلة ، فإذا نحن بشخص راکع وساجد ، فلما فرغ دعا بهذا الدعاء : انت اللَّه لا اله الا انت - الى آخر الدعاء . ثم نهض الى زاویة المسجد فوقف هناک وصلى رکعتین ونحن معه ، فلما انفتل من الصلاة سبح ثم دعا فقال ...

 و رجوع کنید به صفحات دیگر المزار الکبیر ص 120 و 146 و 149 و 555  .

 

43) بحار الأنوار : 109 / 46 - فى الاجازات - : ... وذکر الشیخ نجم الدین جعفر بن نما أنه یروی جمیع کتب السیدین عن والده ، عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ، عن الشیخ محمد بن علی بن شهر آشوب (المتوفى 588)، عن السید المنتهى بن أبی زید بن کیابکی الحسنی الکجبی الجرجانی ، عن أبیه أبی زید ، عن السید المرتضى وأخیه الرضی .

44) بحار الأنوار : 109 / 46 - فى الاجازات - : ... وذکر الشیخ نجم الدین جعفر بن نما أنه یروی جمیع کتب السیدین عن والده ، عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ، عن الشیخ محمد بن علی بن شهر آشوب (المتوفى  588)، عن السید المنتهى بن أبی زید بن کیابکی الحسنی الکجبی الجرجانی ، عن أبیه أبی زید ، عن السید المرتضى وأخیه الرضی .

 المزار الکبیر ص 544 ح 1 : اخبرنى ابوعبد الله محمد بن على بن شهر آشوب المازندرانى السروى ، قال : اخبرنى جدّى عن الشیخ ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى عن الشیخ المفید .. ..

45) معجم رجال الحدیث : ج 1 / 51 :  أنه لم یظهر إعتبار هذا الکتاب فی نفسه ، فإن محمد ابن المشهدی لم یظهر حاله ، بل لم یعلم شخصه وإن أصر المحدث النوری : على أنه محمد بن جعفر بن علی بن جعفر المشهدی الحائری ، فإن ما ذکره فی وجه ذلک لا یورث إلا الظن ...فإنه لم یذکر دلیلا على ذلک ، بل ینافیه کلام صاحب الوسائل فی مقدمة الوسائل من أن والده علی ، واحتمال کونه من النسبة إلى الجد یبعده أن علیا المشهدى  لم یکن من المعاریف ، بل لم یعلم أنه کان من العلماء حتى ینسب حفیده إلیه.

 

46) فهرست منتجب الدین : 106 الرقم  387 : السید أبو البرکات محمد بن اسماعیل المشهدى  . فقیه ، محدث ، ثقة ، قرأ على الشیخ الامام محیى الدین الحسین بن المظفر الحمدانی  .

 

47) خاتمة المستدرک : 1 / 358 الرقم 53 :  وما استظهره من أنه الذی ذکره فی المنتجب کأنه فی غیر محله ، فإن المذکور فی المنتجب هو السید ناصح الدین أبو البرکات ، الذی ینقل عنه أبو نصر الحسن بن فضل الطبرسی فی مکارم الاخلاق بهذا العنوان : من مسموعات السید الامام ناصح الدین أبی البرکات المشهدی  . وکذا ولده علی فی کتاب مشکاة الانوار کثیرا ، تارة بهذا العنوان : من مجموع السید ناصح الدین أبی البرکات ، واخرى : من کتاب السید ناصح الدین أبی البرکات ، وثالثة : من کتاب السید الامام ناصح الدین أبی البرکات  . وقال القطب الراوندی فی الخرائج : أخبرنا السید أبو البرکات‏محمد بن إسماعیل المشهدی ، عن الشیخ جعفر الدوریستی ، عن المفید  . وبالجملة : فهو مذکور فی کتب الاصحاب بکنیة أبی البرکات ، ولقبه ناصح الدین ، وبالامامة والسیادة معروف بها لا بعنوان المشهدی ، بخلاف صاحب المزار فإنه معروف به لا غیر . ففی فرحة الغری : وذکر محمد بن المشهدی فی مزاره ، أن الصادق علیه السلام علم محمد بن مسلم الثقفی هذه الزیارة - الى أن قال - : وقال ابن المشهدی أیضا ما صورته . . . الى آخره  . وصاحب الریاض ذکر السید المذکور تارة بعنوان السید ناصح الدین أبو البرکات المشهدی ، واخرى بعنوان السید أبو البرکات المشهدی ، وحکم باتحاد هما ، بل واتحادهما مع السید أبی البرکات العلوی ، الذی نقل صاحب تبصرة العوام قصة مناظرته فی الامامة مع أبی بکر بن إسحاق الکرامی  ، ومع ذلک لم یحتمل کونه صاحب المزار ، وهو من الکتب المعروفة . وکذا صاحب المنتجب ، لم یسند إلیه المزار  ، ولا کتابه الآخر الذی أشار إلیه فی آخر آداب المدینة من المزار ، قال فیه : ثم تصلی فی مسجد المباهلة ما استطعت ، وتدعو فیه بما تحب ، وقد ذکرت الدعاء بأسره فی کتابی المعروف ( ببغیة الطالب وإیضاح المناسک لمن هو راغب فی الحج ) ، فمن أراده أخذه من هناک ففیه کفایة  . ومنه یظهر أنه معدود فی زمرة الفقهاء ، کما أنه یظهر من صدر کتابه الاعتمادعلى کل ما أودعه فیه ،

 

48) الذریعة :  ج 20 ص 153

49) مقدمه محقق کتاب النوادر راوندى : ص 20 در شمارش مشایخ  راوندى :

 12 - السید ناصح الدین ، أبو البرکات محمد بن إسماعیل الحسینی المشهدی ( 457 - 541 هح ).

 

50) المزار الکبیر : ص 473 : زیارة ابی عبد اللَّه الحسین علیه السلام فی یوم عاشوراء اخبرنا الشیخ الفقیه العالم عماد الدین محمد بن ابی القاسم الطبری قراءة علیه وانا اسمع فی شهور سنة ثلاث وخمسین وخمسمائة بمشهد مولانا امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه ، عن الشیخ المفید ابی على الحسن بن محمد ، عن والده الشیخ ابی جعفر رضی اللَّه عنه ،. .. ...

  المزار الکبیر : ص 523 : اخبرنی الشیخان الاجلان العالمان الفقیهان أبو محمد عربی بن مسافر العبادی وهبة اللَّه بن نما بن علی بن حمدون رضی اللَّه عنهما قراءة علیهما فی شهر ربیع الاول من سنة ثلاث وسبعین و خمسمائة ، قالا جمیعا : اخبرنا الشیخان الجلیلان أبو عبد اللَّه الحسین بن احمد بن طحال المقدادی وابو عبد اللَّه الیاس بن هشام الحائری ، قالا جمیعا : اخبرنا الشیخ أبو علی الحسن بن محمد الطوسی ، عن ابیه الشیخ السعید.

 المزار الکبیر : ص 566 : حدثنا الشیخ الاجل الفقیه العالم أبو محمد عربی بن مسافر العبادی رضی اللَّه عنه قراءة علیه بداره بالحلة السیفیة فی شهر ربیع الاول سنة   ثلاث وسبعین وخمسمائة ، وحدثنی الشیخ العفیف أبو البقاء هبة اللَّه بن نماء بن علی بن حمدون رحمه اللَّه قراءة علیه ایضا بالحلة السیفیة ، قالا جمیعا : حدثنا الشیخ الامین أبو عبد اللَّه‏الحسین بن احمد بن محمد بن علی بن طحال المقدادی رحمه اللَّه بمشهد مولانا أمیر المؤمنین علی بن.

 

51) المزار الکبیر :ص  126 ح 7 -

52) المزار الکبیر : ص 140 :

53) المزار الکبیر : ص 434 :

54) بحار الأنوار : 100 / 281  :  أقول : روى مؤلف المزار الکبیر هذه الزیارة بهذا اللفظ ویظهر منه أن مؤلفه هو محمد بن المشهدی .

 بحار الأنوار : 100 / 354 :  أقول : هذا آخر ما أخرجناه من المزار الکبیر المظنون أنه من مؤلفات محمد ابن المشهدی  .

 

55) بحار الأنوار : 1 / 18 : وکتاب کبیر فی الزیارات تألیف محمد بن المشهدی کما یظهر من تألیفات السید ابن طاوس واعتمد علیه ومدحه ، وسمیناه بالمزار الکبیر .

 - بحار الأنوار : 47 / 161 :اقول : روى محمد بن المشهدی فی المزار الکبیر بإسناده ، عن سفیان الثوری‏

 - بحار الأنوار : 95 / 304 :أقول : قال محمد بن المشهدی فی مزاره : روی عن مولانا أبی عبد اللَّه علیه السلام قال : لما أراد أمیر المؤمنین علیه السلام الخروج إلى الیمن .

 - بحار الأنوار : 100 / 236 : وذکر محمد بن المشهدی فی مزاره أن الصادق علیه السلام علم لمحمد بن مسلم الثقفی هذه الزیارة

 - بحار الأنوار : 100 / 279 : ذکر محمد بن المشهدی فی مزاره ما صورته : حدثنا الحسن بن محمد عن بعضهم ،

 - بحار الأنوار : 100 / 283 :أقول : إن زار الحسین علیه السلام فی الحنانة بما سنرویه عن محمد بن المشهدی بعد ایراد ما ذکروه وصلى عندها اربع رکعات کما فعله الصادق علیه السلام کان حسنا .

 - بحار الأنوار : 100 / 292 :أقول : ینبغی أن یزور الحسین عند قبر أمیر المؤمنین صلوات اللَّه علیهما مما  یلی رأسه مما ذکره محمد بن المشهدی فی المزار الکبیر .

 - بحار الأنوار : 102 / 104 :أقول : أورد محمد بن المشهدی هذه الزیارة فی المزار الکبیر مثلها سواء

 - بحار الأنوار : 102 / 110 :أقول : قال محمد بن المشهدی فی المزار الکبیر : قال محمد بن علی بن أبی قرة : نقلت من کتاب أبی جعفر محمد بن الحسین بن سفیان البزوفری .

 - بحار الأنوار : 105 / 66 :  یج : کتاب المزار  کبیر یقرب من مزار محمد بن المشهدی وفیه زیارات ودعوات لا توجد فی غیره لم أعرف مؤلفه إلا أنه یروی فیه عن مهدی بن أبی حرب الحسینی الذی یروی فیه عن الشیخ أبی علی ابن الشیخ أبی جعفر الطوسی ره ویروى عنه صاحب الاحتجاج .

 

56) بحار الأنوار : 1 / 18 : وکتاب کبیر فی الزیارات تألیف محمد بن المشهدی کما یظهر من تألیفات السید ابن طاوس واعتمد علیه ومدحه ، وسمیناه بالمزار الکبیر .

 - بحار الأنوار : 1 / 35 : والمزار الکبیر یعلم من کیفیة أسناده أنه کتاب معتبر ، وقد أخذ منه السیدان ابنا طاوس کثیرا من الاخبار والزیارات ، وقال الشیخ منتجب الدین فی الفهرست : السید أبو البرکات محمد بن إسماعیل المشهدی فقیه ، محدث ، ثقة ، قرأ على الامام محیی الدین الحسین بن المظفر الحمدانی ، وقال فی ترجمة الحمدانی : أخبرنا بکتبه السید أبو البرکات المشهدی .

   57) بحار الأنوار : 1 / 35 : والمزار الکبیر یعلم من کیفیة أسناده أنه کتاب معتبر ، وقد أخذ منه السیدان ابنا طاوس کثیرا من الاخبار والزیارات ، وقال الشیخ منتجب الدین فی الفهرست : السید أبو البرکات محمد بن إسماعیل المشهدی فقیه ، محدث ، ثقة ، قرأ على الامام محیی الدین الحسین بن المظفر الحمدانی ، وقال فی ترجمة الحمدانی : أخبرنا بکتبه السید أبو البرکات المشهدی .

  58) بحار الأنوار : ج 100 ص  101  :    مقدمات السفر وآدابه

 اقول : قد قدمنا فی کتاب الآداب جل الاخبار المتعلقة بهذا الباب وبعضها فی کتاب الحج ، لکن نذکر هیهنا ما أورده السید النقیب الفاضل علی بن طاووس قدس اللَّه روحه فی مفتتح کتاب مصباح الزائر لانه مضامین أکثر الاخبار الواردة فی ذلک ، ونضیف إلیه ما وجدته فی المزار الکبیر تألیف محمد بن المشهدی أو السید فخار  أو بعض معاصریهما من الافاضل الکبار  لئلا یخلو هذا المجلد عما یحتاج إلیه زائر الائمة الاطهار .

 59) خاتمة المستدرک : 1 / 358 الرقم 53

60) معجم رجال الحدیث :1 / 47 :  أنه لم یظهر إعتبار هذا الکتاب فی نفسه ، فإن محمد ابن المشهدی لم یظهر حاله ، بل لم یعلم شخصه وإن أصر المحدث النوری : على أنه محمد بن جعفر بن علی بن جعفر المشهدی الحائری ، فإن ما ذکره فی وجه ذلک لا یورث إلا الظن .

ادامه بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابن المشهدی ( پاورقی ها 2)

 1)21) بحار الأنوار : 107 / 179 / الرقم 18 - صورة روایة الحاج زین الدین  علی بن الشیخ عز الدین حسین بن مظاهر تلمیذ الشیخ فخر الدین ابن العلامة حدیث مدح بلدة الحلة وأهلها عن مشایخه عن أمیر المؤمنین علیه السلام . أقول : قد وجدت بخط الحاج زین الدین علی ابن الشیخ عز الدین حسن بن مظاهر الذی قد أجازه الشیخ فخر الدین ولد العلامة له رحمهم اللَّه تعالى ما هذه صورته :

 روى الشیخ محمد بن جعفر بن علی المشهدی قال : حدثنی الشریف عز الدین أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوى الحسینی الحلبی(متوفى  585) إملاء من لفظه عند نزوله بالحلة السیفیة ، وقد وردها حاجا فی سنة أربع وسبعین وخمس مائة ورأیته یلتفت یمنة ویسرة فسألته عن سبب ذلک فقال : إنی لاعلم أن لمدینتکم هذه فضلا جزیلا قلت : وما هو  قال : أخبرنی أبی عن أبیه ، عن محمد بن قولویه ، عن الشیخ أبی جعفر محمد بن یعقوب الکلینی ، عن علی بن إبراهیم ، عن أبیه ، عن ابن أبی عمیر ، عن أبی حمزة الثمالی عن الاصبغ بن نباتة قال : صحبت مولای أمیر المؤمنین عن وروده إلى صفین وقد وقف على تل یقال له تل عریر ثم أوما إلى أجمة ما بین بابل والتل ، وقال : مدینة وأی مدینة فقلت : یا مولای أراک تذکر مدینة أکان ههنا مدینة فامتحت آثارها فقال : لاولکن ستکون مدینة یقال لها : الحلة السیفیة ، یحدثها رجل من بنی أسد یظهر بها قوم أخیار لو أقسم أحدهم على اللَّه لابر قسمه ، وصلى اللَّه على سیدنا محمد النبی وآله الطاهرین . کتبت هذه من خط الشیخ العالم جمال الدین الحسن بن المطهر الحلی قدس اللَّه روحه بمحمد وآله .

 

22) بحار الأنوار : 107 / 197 .

23) اجازه نامه شیخ على بن الحسین بن على بن عبد العالى الکرکى (متوفى 940) به فرزندش ابراهیم : ...وبالاسناد إلى ابنی طاوس ونجم الدین ونجیب الدین ابنی سعید وسدید الدین ابن المطهر جمیع مصنفات ومرویات الشیخ السعید الفقیه قدوة العلماء نجیب الدین أبی إبراهیم محمد بن نماء الحلی الربعی قدس اللَّه روحه ، وجمیع مصنفات ومرویات السید السعید الأجل العلامة إمام الأدباء مرجع النساب والفقهاء شمس الدین أبی على فخار بن معد الموسوی رحمه اللَّه ورضى عنه .

 ومن ذلک مصنفات الشیخ الامام السعید الفقیه الحبر فخر الدین أبی عبد اللَّه محمد ابن إدریس الحلی الربعی قدس اللَّه روحه وبالاسناد إلى الفقیه نجیب الدین ابن نما والسید السعید فخار ابن معد عنه .

 ومنه مصنفات الشیخ الأجل السعید شاذان بن جبرئیل القمی نزیل مهبط وحی اللَّه ودار هجرة رسول اللَّه صلى اللَّه علیه وآله وبالاسناد إلى ابن نما والسید فخار عن الشیخ السعید أبی عبد اللَّه محمد بن جعفر المشهدی قدس اللَّه أرواحهم أجمعین .(بحار الأنوار : 108 / 44) .

24) بحار الأنوار : 108 / 157

25) بحار الأنوار : 109 / 21-  24 .

26) بحار الأنوار : 109 / 43

27) بحار الأنوار : 109 / 44 .

28) بحار الأنوار : 109 / 46 .

29) بحار الأنوار : 109 / 54 .

30) بحار الأنوار : 109 / 47 .

31) بحار الأنوار : 110 / 53 :

32) براى نمونه مورد ذیل را در اینجا آوردیم :

 صورة روایة بعض الافاضل الصحیفة الکاملة وهی أیضا بخط والدی العلامة قدس سره .

 وأروی الصحیفة عن العلامة الشهید محمد بن مکی ، عن السید شمس الدین محمد ابن أبی المعالی ،

 عن الشیخ کمال الدین علی بن حماد الواسطی ، عن الشیخ نجیب الدین یحیى بن سعید والشیخ نجم الدین جعفر بن نما ، عن والده الشیخ نجیب الدین محمد بن نما والسید فخار ، عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ،

 عن الشیخ الاجل سماعة بقراءة الشریف الاجل نظام الشرف .

  وقال محمد بن جعفر قرءته أیضا على والدی جعفر بن علی المشهدی وعلى الشیخ الفقیه هبة اللَّه بن نما والشیخ المقری جعفر بن أبی الفضل بن شقرة والشریف أبی الفتح بن الجعفریة والشریف أبی القاسم بن الزکی العلوی والشیخ سالم بن قبارویه جمیعا عن السید بهاء الشرف  .(بحار الأنوار : 110 / 62 ) و نیز رجوع کنید به اجازه مجلسى اول به میرزا ابراهیم بن کاشف الدین محمد الیزدى ( بحار الأنوار : ج 110 ص  69) و

 اجازه‏اش به محمد صادق کرباسى اصفهانى (بحار الأنوار : ج 110 ص  81).

 

33) بحار الأنوار : 110 / 94 : ومنها أن الشهید - ره - یروی عن السید الاجل شمس الدین محمد بن أبی المعالی

 عن الشیخ کمال الدین علی بن حماد الواسطی ، عن الشیخ نجم الدین جعفر بن نما وهو یروى الصحیفة الکاملة بالاجازة عن والده ، عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی بسماعه بقراءة الشریف الاجل نظام الشرف أبی الحسن العریضی العلوی الحسینی وبقرائته أیضا على والده جعفر بن على المشهدی وعلى الشیخ هبة اللَّه بن نما والشیخ المقری جعفر بن أبی الفضل بن شغرة والشریف أبی القاسم بن الزکی العلوی والشریف أبی الفتح بن الجعفریة والشیخ سالم بن قبارویه جمیعا عن السید بهاء الشرف بسنده المذکور هناک .

 

 

34) وسائل الشیعة (آل البیت ) : ج 30 ص  181  : ( الطریق السادس والعشرون ) ونروی کتاب ورام بن أبی فراس : بالأسناد السابق ( ط 11 ) عن الشهید محمد بن مکی العاملی عن السید شمس الدین محمد بن أبی المعالی   عن الشیخ  کمال الدین علی بن حماد  الواسطی  عن  الشیخ نجم الدین جعفر بن نما عن  الشیخ نجیب الدین محمد بن جعفر بن نما  عن  الشیخ  أبی عبد اللَّه محمد بن جعفر المشهدى  عن  الشیخ الزاهد أبی الحسین ورام بن أبی فراس .

35) أمل الآمل : 2 / 55 الرقم 140 : الشیخ جعفر بن أبی الفضل محمد بن محمد بن شعرة . فاضل جلیل ، یروی الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى  عنه .

 - أمل الآمل : 2 / 90 الرقم 238 : الشیخ ( أبو جعفر )  الحسین بن أحمد بن ردة . فاضل فقیه ، روى الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى عنه‏

 - أمل الآمل : 2 / 338 الرقم :1040  : الامیر الزاهد أبو الحسین ورام بن أبی فراس بحلة (متوفى 605) . من أولاد مالک بن الاشتر النخعی ، صاحب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام ، عالم فقیه ( صالح )  ، شاهدته بحلة ووافق الخبر الخبر ، قرأ على شیخنا الامام سدید الدین محمود الحمصی بحلة وراعاه - قاله منتجب الدین . ( وهذا الشیخ الفاضل الجلیل القدر جد السید رضی الدین علی بن طاوس لامه )  . له کتاب تنبیه الخواطر ونزهة النواظر حسن إلا أن فیه الغث والسمین یروی الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى عنه .

 - أمل الآمل : 2 / 345 الرقم 1067 : الشیخ أبو الحسین یحیى بن الحسن بن الحسین بن علی بن محمد بن البطریق .(تولد 533 - وفات 600) کان عالما فاضلا محدثا محققا ثقة صدوقا ، له کتب منها : کتاب العمدة ، المناقب ، وکتاب إتفاق صحاح الاثر فی إمامة الائمة الاثنى عشر ، وکتاب الرد على أهل النظر فی تصفح أدلة القضاء والقدر ، وکتاب نهج العلوم إلى نفی المعدوم المعروف بسؤال أهل حلب ، وکتاب تصفح الصحیحین فی تحلیل المتعتین ، وکتاب خصائص ، وغیر ذلک .

 یروی عنه السید فخار بن معد ، ویروی الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى  عنه ، وذکر أن محمد بن جعفر قرأ هذه الکتب وغیرها من مؤلفاته علیه .

 

36) أمل الآمل : 2 / 55 / 140 - الشیخ جعفر بن أبی الفضل محمد بن محمد بن شعرة . فاضل جلیل ، یروی الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى  عنه .

 أمل الآمل : 2 / 90 / 238 - الشیخ ( أبو جعفر )  الحسین بن أحمد بن ردة . فاضل فقیه ، روى الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى عنه  .

 أمل الآمل : 2 / 345 الرقم 1067 - الشیخ أبو الحسین یحیى بن الحسن بن الحسین بن علی بن محمد بن البطریق .(تولد 533 - وفات 600) کان عالما فاضلا محدثا محققا ثقة صدوقا ، له کتب منها : کتاب العمدة ، المناقب ، وکتاب إتفاق صحاح الاثر فی إمامة الائمة الاثنى عشر ، وکتاب الرد على أهل النظر فی تصفح أدلة القضاء والقدر ، وکتاب نهج العلوم إلى نفی المعدوم المعروف بسؤال أهل حلب ، وکتاب تصفح الصحیحین فی تحلیل المتعتین ، وکتاب خصائص ، وغیر ذلک .

 یروی عنه السید فخار بن معد ، ویروی الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى  عنه ، وذکر أن محمد بن جعفر قرأ هذه الکتب وغیرها من مؤلفاته علیه .

 

37) أمل الآمل : 2 / 252 الرقم 744 -

38) أمل الآمل : ج 2 ص  253 الرقم 747

39) البته اشتهار و انتساب فرد به دو شهر ، امر نادر و غریبى نیست . مرحوم حاجى نورى در خاتمه مستدرک (ج 1 ص 362)در این باره توضیح بیشترى دارد . 

40) أمل الآمل : ج 2 ص  253 الرقم 747

ادامه بررسی اعتبار المزار الکبیر ابن المشهدی (پاورقی ها  1)

 ‏پاورقی ها :

1) الذریعة : ج 20 ص  324 الرقم 2325

2) مستدرک الوسائل : ج 10 ص  364 الرقم  12190

3) این جانب در سفرى که به عتبات داشتم به این دو کتابخانه مراجعه کردم و سعى داشتم این دو نسخه را ببینم که فقط موفق شدم نسخه موجود در کتابخانه آیة الله حکیم (ره) را ببینم و بخشهایى از این نسخه و از آنجمله سند زیارت آل یاسین را مطالعه کردم و آنها را با نسخه کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى همانند یافتم .

4) بحار الأنوار : 100 / 102

5) المزار الکبیر : ص 263 - 282 .

6) فرحة الغری : ص  136 الرقم 78 

                                                 7)    حدیث تعلیم زیارت به محمد بن مسلم :

 المزار الکبیر : ص  89 : فی الیوم السابع عشر من بیع الاول روی ان جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام زار أمیر المؤمنین علیه السلام فی هذا الیوم بهذه الزیارة وعلمها المحمد بن مسلم الثقفی فقال إذا اتیت مشهد أمیر المؤمنین علیه السلام فاغتسل للزیارة والبس انظف ثیابک وشم شیئا من الطیب وعلیک السکینة الوقار فإذا وصلت إلى باب السلام فاستقبل القبلة وکبر اللَّه ثلثین مرة وقل :  السلام على رسول اللَّه السلام على خیرة اللَّه السلام على البشیر ...

 فرحة الغری : ص 120 :  وذکر محمد المشهدى  فی مزاره : أن الصادق ( علیه السلام ) علم محمد بن مسلم الثقفی هذه الزیارة وقال :   إذا أتیت مشهد أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) فاغتسل غسل الزیارة ، والبس أنظف ثیابک ، وأشم شیئا من الطیب ، وامش وعلیک السکینة والوقار ، فإذا وصلت الى الباب فاستقبل القبلة وکبر اللَّه تعالى ثلاثین مرة ، وقل : السلام على رسول اللَّه ، السلام على خیرة خلق اللَّه . وذکر الزیارة بطولها  .

 وسائل الشیعة (آل البیت ) : 14 / 391 الرقم  19446  - عبد الکریم بن أحمد بن طاوس فی کتاب ( فرحة الغری ) قال : ...

 الرقم  19448 - قال : وذکر محمد بن المشهدى  فی ( مزاره ) أن الصادق علیه السلام علم محمد بن مسلم هذه الزیارة قال : إذا أتیت مشهد أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) فاغتسل غسل الزیارة والبس أنظف ثیابک ، وشم شیئا من الطیب وامش وعلیک السکینة والوقار ، فإذا وصلت إلى باب السلام فاستقبل القبلة وکبر اللَّه ثلاثین مرة ، وقل : . . . وذکر الزیارة .

حدیث الحسن بن محمد

 المزار الکبیر : ص 240 الرقم 7 - زیارة اخرى له علیه السلام حدثنا الحسن بن محمد ، عن بعضهم ، عن سعد بن عبد اللَّه الاشعری ، قال : حدثنی احمد بن محمد بن عیسى ، عن الحسن بن عیسى ، عن هشام بن سالم ، قال : حدثنی صفوان الجمال قال : لما وافیت مع جعفر الصادق علیه السلام الکوفة نرید ابا جعفر المنصور ، قال لی : یا صفوان انخ الراحلة فهذا حرم جدی أمیر المؤمنین علیه السلام ، فانختها ، ونزل فاغتسل وغیر ثوبه وتخفى وقال لی : افعل مثل ما افعله .

 فرحة الغری : 121 الرقم 65 - وقال ابن المشهدى  ایضا ما صورته : حدثنا الحسن بن محمد ، عن بعضهم ، عن سعد بن عبد اللَّه الاشعری ، قال : حدثنی احمد ( بن محمد )  بن عیسى ، عن الحسن بن عیسى ، عن هشام بن سالم ، قال : حدثنی صفوان الجمال ، ( قال : لما وافیت مع جعفر الصادق ( علیه السلام ) الکوفة یرید ابا جعفر المنصور ) ، قال لی : یا صفوان ! انخ الراحلة فهذا قبر جدی أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) ، فأنختها ثم نزل فاغتسل وغیر ثوبه وتخطى وقال لی : إفعل مثل ما أفعله

 وسائل الشیعة (آل البیت ) : 14 / 391 الرقم  19446  - عبد الکریم بن أحمد بن طاوس فی کتاب ( فرحة الغری ) قال : ...

 الرقم  19449 -  قال : وروی ابن المشهدى  عن الحسن بن محمد ، عن بعضهم ، عن سعد بن عبد اللَّه ، عن أحمد بن محمد  ، عن الحسن بن عیسى ، عن هشام بن سالم ، عن صفوان الجمال قال : لما وافیت مع جعفر ابن محمد الصادق علیه السلام الکوفة نرید أبا جعفر المنصور ، قال لی : یا صفوان أنخ الراحلة فهذا قبر جدی أمیر المؤمنین علیه السلام ، فأنختها ، ثم نزل فاغتسل وغیر ثوبه وتحفى ، وقال لی : افعل کما أفعل  ...

حدیث طیالسى

 المزار الکبیر : 214 الرقم 5 - زیارة اخرى لامیر المؤمنین والحسین بن علی صلوات اللَّه علیهما روی محمد بن خالد الطیالسی ، عن سیف بن عمیرة قال : خرجت مع صفوان بن مهران الجمال وجماعة من اصحابنا الى الغری بعد ما ورد أبو عبد اللَّه علیه السلام ، فزرنا أمیر المؤمنین علیه السلام ، فلما فرغنا من الزیارة صرف صفوان وجهه الى ناحیة ابی عبد اللَّه علیه السلام وقال : نزور الحسین بن علی علیهما السلام من هذا المکان من عند رأس أمیر المؤمنین علیه السلام ، وقال صفوان : وردت مع سیدی ابی عبد اللَّه الصادق جعفر بن محمد صلوات اللَّه علیه ففعل مثل هذا ودعا بهذا الدعاء ، بعد ان صلى وودع ، ثم قال لی : یا صفوان تعاهد هذه الزیارة وادع بهذا الدعاء وزرهما بهذه الزیارة ...

 فرحة الغری : ص 123 الرقم 66 - وذکر محمد بن المشهدى  فی مزاره ما صورته : روى محمد بن خالد الطیالسی ، عن سیف بن عمیره ، قال : خرجت مع صفوان بن مهران الجمال ، وجماعة من اصحابنا الى الغری بعد ما ورد أبو عبد اللَّه ( علیه السلام ) ، فزرنا أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) فلما فرغنا من الزیارة ، صرف صفوان وجهه الى ناحیة ابی عبد اللَّه ( علیه السلام ) ، وقال : نزور الحسین بن علی من هذا المکان من عند رأس أمیر المؤمنین ، وقال صفوان : وزرت مع سیدی أبی عبد اللَّه الصادق  ( علیه السلام ) ، وفعل مثل هذا  ، ودعا بهذا الدعأ ، بعد ان صلى وودع ، ثم قال لی  : یا صفوان تعاهد هذه الزیارة ، وادع بهذا الدعأ وزرهما بهذه الزیارة .. ..

 وسائل الشیعة (آل البیت ) : 14 / 401 الرقم  19458 - عبد الکریم بن طاوس فی ( فرحة الغری ) قال : ذکر بن محمد ابن المشهدى  فی مزاره عن محمد بن خالد الطیالسی ، عن سیف بن عمیرة قال : خرجت مع صفوان بن مهران الجمال إلى الغری  فزرنا أمیر المؤمنین علیه السلام فلما فرغنا من الزیارة صرف صفوان وجهه إلى ناحیة أبی عبد اللَّه علیه السلام وقال : نزور الحسین بن علی من عند رأس أمیر المؤمنین علیه السلام . قال صفوان : وزرت مع سیدی أبی عبد اللَّه جعفر بن محمد الصادق علیه السلام وفعل مثل هذا وذکر الحدیث .

 

8) وسائل الشیعة (آل البیت ) : 30 / 160  : وأما الکتب المعتمدة التی نقلنا منها بالواسطة ، ولم تصل إلینا - ولکن نقل منها الصدوق ، والشیخ ، والمحقق ، وابن إدریس ، والشهید ، والعلامة ، وابن طاووس ، وعلی بن عیسى ، وغیرهم من أصحاب الکتب السابقة - فهی کثیرة جدا ، ونحن نذکر هنا جملة مما صرحوا باسمه عند النقل منه ، ونقلنا نحن عنهم عنه : فمن ذلک : کتاب معاویة بن عمار .  کتاب موسى بن بکر .  کتاب نوادر البزنطی .  کتاب جامع البزنطی . .. .. کتاب النوادر ، لأحمد بن محمد بن عیسى . فإنه لم یصل إلینا منها إلا قلیل  .  کتاب نوادر الحکمة ، لمحمد بن أحمد بن یحیى . ... کتاب المزار  لمحمد بن المشهدى  . کتاب المزار لمحمد بن همام .. ...

 

9) ما جهت اطمینان از این  تطابق به  چاپ سنگى وسایل الشیعه نیز مراجعه کردیم و با مرور مطالب هر دو بخش یعنى «فائده چهارم» خاتمه و «فصل» مقدمه ،آنها را مطابق یافتیم .

10) أمل الآمل : ج 2 ص  253 الرقم 747

11) أعیان الشیعة - السید محسن الأمین - ج 9 - ص 202 الرقم  494

12) أمل الآمل : 2 / 53 الرقم 133

13) أعیان الشیعة - السید محسن الأمین - ج 4 - ص 132 : الشیخ جعفر بن علی المشهدی فی أمل الآمل الشیخ الجلیل عالم فقیه یروی عنه ولده محمد اه . هکذا فی نسخة مخطوطة منقولة عن نسخة الأصل وما فی النسخة المطبوعة من أنه «جعفر بن محمد المشهدی» خطأ .

 

14) کذا فی کل نسخ الکتاب التی عندنا إلا نسخة ع حیث کتب فیها أولا " ابن علی " ثم شطب على " علی " وکتب  "محمد " ، ومقتضى الترتیب أن یکون جعفر بن علی أو تؤخر هذه الترجمة عن هذا الموضع ، وفى الاعیان " جعفر ابن علی المشهدى  . . . هکذا فی نسخة مخطوطة منقولة عن نسخة الاصل ، وما فی النسخة المطبوعة من أنه جعفر بن محمد المشهدى  خطأ " .

 

15) الذریعة : 24 / 411 الرقم  2169 : نهج الایمان ) فی الامامة والمناقب . للشیخ علی بن یوسف الشهیر بابن جبیر وسبط ابن جبیر رتبه فی 48 فصلا . جمعه المؤلف من ألف کتاب کما صرح به فی أوله .

 وابن جبیر هذا حفید ابن جبیر صاحب " نخب المناقب .

16) نهج الایمان : 217 .

17) نهج الایمان : ص 413 و  469 و472 و510 و 541 .

18) الصراط المستقیم - زین الدین ابى محمد على بن یونس العاملى -( متوفى 877):

 - ج 1 ص  285 : وفی الخصائص عن أبی جعفر علیه السلام فی قوله تعالى : ( إن الذین لا یؤمنون بالآخرة عن الصراط لناکبون  ) قال : عن ولایتنا . وأسند محمد بن جعفر المشهدی إلى عبد اللَّه بن عباس قول النبی صلى اللَّه علیه وآله لعلی : أنت صاحب حوضی ولوائی ، وزوج ابنتی ، ووارث علمی ، ومستودع مواریث الأنبیاء .

 - الصراط المستقیم : ج 2 ص  25 : . ... أوردها محمد بن جعفر المشهدی فی کتاب «ما اتفق من الأخبار» حذفناها طلبا للاختصار .

 - الصراط المستقیم : ج 2 ص  54 : ونحوه روى محمد بن جعفر المشهدی وزاد : إن النبی صلى اللَّه علیه وآله قال : لجبرائیل کیف سمیته أمیر المؤمنین قال : إن اللَّه تعالى أوحى إلی یوم بدر : اهبط على محمد فمره أن یأمر أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب یجول بین الصفین قال النبی صلى اللَّه علیه وآله ...

 

19) الصراط المستقیم : ج 2 ص  34 : وروى الشیخ محمد بن جعفر المشهدی الحائری فی کتاب «ما اتفق من الأخبار فی فضل الأئمة الأطهار» إلى الباقر ، إلى أبیه ، إلى جده ، إلى رسول اللَّه صلى اللَّه علیه وآله أنه قال : علی بن أبی طالب خلیفة اللَّه وخلیفتی ، وحجة اللَّه وحجتی ، وباب اللَّه وبابی.

 

20) وى  روایت مربوط به فضیلت شهر حلّه را از او نقل کرده است .

بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابن المشهدی(5)

 نکته

 برخى گمان کرده‏اند که این مزار ازآن سید ابو البرکات محمد بن اسماعیل المشهدى است که در فهرست منتجب الدین ترجمه دارد(46) . به دلایل ذیل این گمان درست نمى باشد :

 - وى به المشهدى معروف نیست و بیشتر به ابو البرکات شهره است چنانکه مرحوم حاجى نورى بدان اشاره کرده است (47).

 - قرینه دیگر طبقه وى است که به طبقه مشایخ  صاحب المزار الکبیر تعلق دارد زیرا وى از جعفر الدرویستى نقل حدیث دارد در حالى که محمد بن جعفر المشهدى  از فرزند او عبد اللَّه بن جعفر الدرویستى (متوفى پس از 600) نقل حدیث دارد  . همچنین راوندى صاحب الخرائج (متوفى 573) شاگرد اوست از وى حدیث نقل مى کند  در حالى که در المزار الکبیر برخى تواریخ دریافت حدیث ، به پس از این دوران (سالهاى پس از 573 که شاگردش راوندى وفات یافته ) تعلق دارد . همچنین وى از شاگردان  شیخ طوسى ( جعفر الدرویستى و محیى الدین الحسین بن المظفر الحمدانی) نقل حدیث مى کند (48) و قاعدتا نمى تواند تا سال 580 که تاریخ دریافت برخى احادیث المزار الکبیر است زنده بوده باشد  .( از سال فوت شیخ طوسى 460 تا این تاریخ 120 سال فاصله است که با اضافه شدن سن دریافت حدیث براى شاگردان شیخ طوسى به حدود 135 تا 140 سال مى رسد ).

 - و در آخر آنکه دوره حیات وى از سال  457 تا 541 (49) هجرى قمرى بوده و او در نیمه دوم سده ششم زنده نبوده است و حال آنکه مؤلف «المزار الکبیر» در برخى اسناد تصریح مى‏کند که حدیث را در سالهاى نیمه دوم سده ششم دریافت کرده است  . به عنوان نمونه چند مورد در ذیل و مواردى نیز در پاورقى مى‏آید (50) ؛

 الف » واخبرنی السید الاجل العالم عبد الحمید بن التقی بن عبد اللَّه ابن اسامة العلوی الحسینی رضی اللَّه عنه فی ذی القعدة من سنة ثمانین وخمسمائة [580 ]قراءة علیه بحلة الجامعین ، قال : اخبرنا الشیخ المقرئ أبو الفرج احمد بن مشش القرشی فی یوم الاربعاء السابع والعشرین من شهر رمضان سنة ست وستین وخمسمائة قراءة علیه ...(51)

 ب» واخبرنی الشریف الجلیل أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوی الحسینی الحلبی ادام اللَّه عزه عند عوده من الحج فی سنة اربع وسبعین وخمسمائة [574 ]بمسجد السهلة ، حدثنی والدی علی بن زهرة ، عن جده ، عن الشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن بابویه ...(52)

 ج » اخبرنی بها الشیخ الفقیه العالم أبو البقاء هبة اللَّه بن نما رضی اللَّه عنه فی شهر رمضان بداره فی الحلة بلد الجامعین سنة تسع و ستین و خمسمائة [569 ]، قال : اخبرنا الشیخ الامین العالم أبو عبد اللَّه الحسین بن احمد بن طحال المقدادی المجاور بمشهد مولانا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیه فی شهور سنة عشرین وخمسمائة ، قال : حدثنا الرئیس الاجل السید أبو البقاء هبة اللَّه بن ناصر بن الحسین بن نصر.(53)

 نتیجه آنکه اگر نپذیریم این مزار ازآن محمد بن جعفر المشهدى است ، نمى توانیم آن را به ابو البرکات نسبت دهیم و قهرا باید فرد ثالثى را به عنوان مؤلف بپذیریم که با توجه به منابع در مى یابیم ، چنین فردى که به ابن المشهدى مشهور باشد و در این طبقه باشد و اساتیدى این چنین داشته باشد ، نداریم و گزارش نشده است . بنابر این با توجه به قراین و شواهد ، تنها فرد باقى مانده براى انتساب این کتاب به او «محمد بن جعفر المشهدى» است .

اشاره

 مرحوم مجلسى در انتساب این مزار به مؤلف دچار تردید شده است (54). هر چند در بسیارى موارد (55) و از آنجمله در مقدمه بحار (56)، مؤلف آن را فردى به نام «محمد بن المشهدى» دانسته و با توجه به کیفیت اسناد روایاتش ، آن را کتابى معتبر شمرده است ، اما در تشخیص مصداق این شخصیت ، چنین گمان برده که او  «ابو البرکات محمد بن اسماعیل المشهدى» است (57). در مواردى نیز شک کرده که آیا واقعا کتاب از اوست یا از معاصرین وى مانند سید فخار و دیگران (58). همان گونه که ایشان به قرینه اسناد کتاب به این نتیجه رسیدند که که این اثر کتابى معتبر است ، اگر وقت کافى براى بررسى بیشتر در باره مؤلف کتاب داشتند به همین نتایجى که ما رسیدیم ، مى‏رسیدند . مرحوم حاجى نورى در بیان انتساب این کتاب به «محمد بن جعفر المشهدى الحائرى » ، به تردید یاد شده از سوى صاحب بحار الانوار پاسخ داده و توضیحاتى بیشترى در این زمینه در خاتمه وسایل دارند (59).

نتیجه‏

 تا بدین جا ثابت کردیم که نسخه موجود المزار الکبیر «محمد بن المشهدى» همان است که در دست پیشینانى چون عبد الکریم بن طاووس بوده که در فرحة الغرى از آن نقل کرده است.همچنین نسخه‏هاى از این کتاب که با نسخه فعلى ایران برابرى مى کند در دست حاجى نورى ، آقا بزرگ تهرانى ، بوده است . همچنین اشاره کردیم که مرحوم مجلسى بدین کتاب اعتماد داشته و در مواردى زیادى از نسخه در دسترس خودش از آن نقل کرده است و نیز گفتیم که شواهد موجود نشان از آن دارد که محمد بن المشهدى  همان شخصیت شناخته شده سده ششم « محمد بن جعفر المشهدى الحائرى » است که در اجازات از او نام برده شده ،نه شخص دیگر .

 بنابر این صاحب المزار الکبیر  ،  فردى شناخته شده و مورد اعتماد است و اظهار بى اطلاعى از شخصیت وى از سوى مرحوم خوئى (60) ناشى از کمبود وقت ایشان در بررسى بیشتر در باره مؤلف این کتاب است .

 

 اکنون شناسه هاى موجود در منابع یادشده در باره «محمد بن جعفر المشهدى» را فهرست‏وار مرور مى کنیم :

 - الشیخ و الشیخ السعید.

 - از تعابیرى چون «کان فاضلا ، محدثا ، صدوقا» و «رحمه اللَّه» در باره او استفاده شده است .

 - داراى کتابهایى بوده  که از جمله این آنها  ،کتاب  «ما اتفق من الاخبار فی فضل الائمة الاطهار» است . ابن جبیر و على بن یونس عاملى آن را نزد خود داشته‏اند و در آثار خود از آن نقل مى کنند.

 -   شاگرد شاذان بن جبرئیل قمی‏است  . چنانکه در اسناد اجازات گذشت وى واسطه برخى از متاخرین به کتب و آثار «شاذان بن جبرئیل القمى» است . بنابر این شاگردى «ابن المشهدى» براى «شاذان» ثابت است.

 - شاگرد «شیخ زاهد أبو الحسین ورام بن أبی فراس»  صاحب کتاب «تنبیه الخاطر ونزهة الناظر» است .

 - شاگرد «شیخ فقیه أبو الحسین یحیى بن الحسن بن البطریق» صاحب کتاب «العمدة» است .

 - کنیه او «ابو عبد الله»  است .

 - القاب او « المشهدی»و« الحائرى» هستند .

 -  از تعبیر «الفقیه » در باره او استفاده شده است.

 -  پدر او جعفر بن على است و شخصى محدث و فقیه بوده است .

 - محمد از پدرش نقل حدیث دارد .

 - سال 556 صحیفه کامله سجادیه را دریافت کرده است .

 - شهید اول با او چهار واسطه و طبقه فاصله دارد و با واسطه چندین نفر از او نقل مى کند . لذا این که شیخ حرّ  در «امل الامل» در  ترجمه برخى راویان عبارتى دارد (36) که توهم شاگردى شهید اول براى محمدبن جعفر المشهدى را ایجاد کرده ، درست نمى‏نماید . زیرا خود شیخ حرّ در همین امل الامل در ترجمه محمد بن جعفر المشهدى تصریح دارد که وى از شاذان بن جبرئیل روایت نقل مى کند  و این در حالى است که «شاذان »با «شهید اول»  پنج طبقه فاصله دارد و طبیعى است که شاگردش «محمد بن جعفر المشهدى» با شهید ، چهار طبقه فاصله داشته باشد .

نکته

 همان گونه که گذشت وى هم به المشهدى ملقب بوده و هم به الحائرى  ، با این حال شاهدیم که شیخ حرّ در «امل الامل» او را در ذیل دو عنوان جداگانه (با هر کدام از این القاب ) ، ترجمه کرده است ؛

 - الشیخ محمد بن جعفر الحائری . فاضل جلیل ، له کتاب ما اتفق من الاخبار فی فضل الائمة الاطهار (37).

 - الشیخ محمد بن جعفر المشهدى  . کان فاضلا محدثا صدوقا ، له کتب ، یروی عن شاذان بن جبرئیل القمی (38).

 اما با توجه به آنچه که گفتیم ، اتحاد این دو هویدا مى شود . دیدیم که  مؤلفان دو کتاب نهج الایمان و صراط المستقیم که کتاب «ما اتفق من الاخبار فی فضل الائمة الاطهار» را در دست داشته اند و از آن نقل کرده اند ، نام مؤلف این کتاب  (محمد بن جعفر) را هم با لقب المشهدى و هم با لقب الحائرى آورده اند . شیخ حرّ نیز این کتاب را در ترجمه الحائرى آورده این در حالى است که دو مؤلف پیش گفته در بیشتر موارد نام مؤلف این کتاب را با لقب المشهدى ،آورده‏اند . پس بدین نتیجه مى رسیم که این مولف با دو عنوان شهرت داشته (39)  و شیخ حرّ بدین جهت جداگانه آنها را آورده است . در هر صورت حتى اگر شیخ حرّ آنها را دو نفر دانسته باشد ما قراینى داریم که بر اتحاد این دو دلالت دارند . شیخ حرّ بنابر گفته خودش در مقدمه و خاتمه وسایل به بسیارى از کتب معتمد دسترسى نداشته است و از طریق کتب دیگر ، از آنها نقل کرده است . بنابر این بروز چنین اشتباهاتى با توجه به مشکل یاد شده و مشغله فراوان و کمبود وقت و فرصت ،طبیعى به نظر مى رسد .

 

 پس از مرور شناسه هاى به دست آمده ، وقت آن رسیده که ببینیم آیا «محمد بن جعفر المشهدى» همان «محمد بن المشهدى»  صاحب مزار است یا نه  ؟ به نظر مى رسد نشانه هاى ذیل براى اثبات اتحاد این دو کافى باشند  : 

 1 . اتحاد طبقه . با مرورى در اسناد المزار الکبیر و ملاحظه تاریخهاى اخذ حدیث از مشایخ  که مؤلف بدانها توجه نشان داده است ، همچنین با توجه به طبقه مشایخ  وى در مى‏یابیم که محمد بن المشهدى صاحب مزار در سده ششم زنده بوده و با «محمد بن جعفر المشهدى الحائرى» هم دوره است و از نظر زمانى به یک طبقه تعلق دارند .

 2 . اشتراک مشایخ   . چنانکه در اجازات دیدیم «شاذان بن جبرئیل» استاد «محمد بن جعفر المشهدى» بوده است . شیخ حرّ نیز در «امل الامل» به این امر تصریح کرده است ؛«یروی عن شاذان بن جبرئیل القمی(40)». در المزار الکبیر فعلى نیز شاهدیم که وى از شاذان بن جبرئیل ، نقل حدیث دارد .

 هچنین استاد دیگر وى در اجازات «أبو محمد عبد اللَّه بن جعفر الدوریستی» است که باز مى بینیم در المزار الکبیر نام وى به عنوان استاد محمد بن المشهدى صاحب مزار به چشم مى خورد (41) و باز مى توان به نام استاد دیگر وى «أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوى الحسینی الحلبی(متوفى 585)» اشاره کرد که  هم در اسناد اجازات آمده و هم در المزار الکبیر محمد بن المشهدى (42). استاد دیگر «محمد بن على بن شهر آشوب» است که هم نامش در اجازات به عنوان استاد «محمد بن جعفر بن المشهدى» آمده (43)و هم در المزار الکبیر به عنوان استاد «محمد بن المشهدى» (44).

 3  . اشتراک در نام «محمد»  و در لقب پدر «المشهدى» . این دو قرینه‏اى  بر اتحاد «محمد بن المشهدى صاحب المزار» با «محمد بن جعفر المشهدى » هستند .

 4. چنانکه گفتیم شیخ حرّ در مقدمه وسایل نام مؤلف این مزار را«محمد بن على المشهدى» آورده و در خاتمه با تکرار مطالب مقدمه ، نام وى را «محمد بن المشهدى» آورده است . از این نکته چنین بر مى آید که نزد شیخ حرّصاحب این مزار ،  همان «محمد بن جعفر بن على المشهدى» است که نام وى را با انتساب به جدش «على» آورده است . همان گونه که لقب المشهدى مربوط به خود وى نیست و از القاب پدر (یا جدّش) است ولى او را گاه بدان یاد مى کنند .

 امّا تشکیک محقق خوئى (45) در این که؛« صاحب وسایل نام صاحب مزار رادر مقدمه وسایل «محمد بن على المشهدى» آورده است لذا نمى توان گفت وى همان محمد بن جعفر بن على المشهدى است زیرا نام پدرش جعفر است نه «على» و انتساب وى به جدش - که شخص معروف و عالمى نبوده - توجیه ندارد و قاعدتا وى باید فرد دیگرى باشد که نامش پدرش على است » ، نمى تواند درست باشد زیرا انتساب به جدّ امرى عادى است و نیازى به تشخص او ندارد غیر از آنکه تشخص به امورى غیر از دانشمندى نیز مى تواند باشد همچون شهرت در تجارت یا سیاست و امورى مانند اینها  .

 

...................ادامه دارد................................................................

ادامه بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابن المشهدی (3)

 

 9. در اجازه نامه صاحب معالم (شیخ حسن بن شهید الثانى) به نجم الدین بن السید محمد الحسینى که به اجازه نامه کبیر شهرت یافته ، وى از طرق مختلف اتصال خود به پیشینیان و آثارشان یاد کرده که در برخى از آنها نام محمد بن جعفر المشهدى دیده مى شود؛

 

 الف» در ذکر طریق شهید اول به آثار  پیشینیان ؛

 ویروى شیخنا الشهید  عن السید الاجل شمس الدین محمد بن أبی المعالی ، عن الشیخ کمال الدین علی بن حماد الواسطی ، عن الشیخ نجم الدین جعفر بن نما  عن والده الشیخ نجیب الدین محمد بن جعفر بن نما جمیع روایاته .

 و بالاسناد عن الشیخ  نجیب الدین محمد عن الشیخ أبی عبد اللَّه محمد بن جعفر المشهدی‏الحایرى جمیع کتبه و روایاته.

 - وعن الشیخ أبی عبد اللَّه محمد بن جعفر المشهدی ، عن الشیخ الزاهد أبی الحسین ورام بن أبی فراس کتابه المجموع وهو کبیر ویعرف بتنبیه الخاطر ونزهة الناظر .

 - وعن ابن جعفر ، عن الشیخ الفقیه أبی الحسین یحیى بن الحسن بن البطریق جمیع روایاته ومصنفاته التی من جملتها کتاب العمدة وکتاب اتفاق صحاح الاثر فی إمامة الاثنى عشر ، وکتاب الرد على من أهمل النظر فی تصفح أدلة القضاء والقدر ، وکتاب نهج العلوم إلى نفی المعدوم ، المعروف بسؤال أهل الحلب وکتاب تصفح الصحیحین فی تحلیل   المتعتین ، وله کتب اخرى غیر هذه .

 - و حکى الشیخ نجم الدین بن نما عن والده أن الشیخ محمد بن جعفر قرء هذه الکتب المعدودة وکتبا اخرى من تصانیف الشیخ أبی الحسین بن البطریق علیه وأجاز له جمیع روایاته ومؤلفاته .

 - وبالاسناد أیضا عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ، عن الشیخ المقری أبی عبد اللَّه محمد بن هارون - المعروف والده بالکال - جمیع کتبه وروایاته وعد من جملة کتبه مختصر کتاب التبیان فی تفسیر القرآن وکتاب متشابه القرآن وکتاب اللحن الجلی واللحن الخفی .

 - وذکر الشیخ نجم الدین بن نما فی الاجازة المذکورة سابقا أن والده أجاز له أن یروی عنه عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی کتاب إزاحة العلة فی معرفة القبلة من سایر الاقالیم تصنیف الشیخ الفقیه أبی الفضل شاذان بن جبرئیل رحمه اللَّه عن مصنفه (ره) (25).

ب )  در ذکر طریق نجم الدین بن نما به کتب شیخ مفید و دیگر آثار پیشینیان ؛

-    مرحوم مجلسى در توضیح یک نکته در ضمن اجازه نام صاحب معالم ،مى‏نویسد (26) :

« وقد ذکر الشیخ نجم الدین بن نما أن والده أجاز له روایة جمیع کتب الشیخ المفید عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدى ،  عن الشیخین الجلیلین أبی محمد عبد اللَّه بن جعفر الدوریستی وأبی الفضل شاذان بن جبرئیل عنهما ،  عن جده عبد اللَّه ، عن جده ، عن الشیخ المفید.»

 - ذکر الشیخ نجم الدین ابن نما أنه یروی المقنعة للمفید بالاجازة عن والده ، عن محمد بن جعفر المشهدى - وحکى عن محمد بن جعفر أنه قرأها ولم یبلغ العشرین على الشیخ المکین أبی منصور محمد بن الحسن بن منصور النقاش الموصلی وهو طاعن فی السن   وأخبره أنه قرأها فی أول عمره على الشریف النقیب المحمدی بالموصل وهو یومئذ طاعن فی السن وأخبره أنه قرأها فی أول عمره على المصنف (27).

 - وذکر الشیخ نجم الدین جعفر بن نما أنه یروی جمیع کتب السیدین عن والده ، عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ،

 عن الشیخ محمد بن علی بن شهر آشوب (المتوفى  588)، عن السید المنتهى بن أبی زید بن کیابکی الحسنی الکجبی الجرجانی ، عن أبیه أبی زید ، عن السید المرتضى وأخیه الرضی )28(

  - و ذکر لروایة کتاب الشهاب عدة طرق ؛ منها عن والده ، عن محمد بن جعفر المشهدی ، عن الشیخ الفقیه نجم الدین بن عبد اللَّه الدوریستی ، عن الامیر شمیلة بن محمد أمیر مکة ، عن القاضی حسن الاسترابادی عن ابن قدامة ، عن القضاعی.( 29)

 - و من ذلک ما ذکره الشیخ نجم الدین جعفر بن نما من أنه یروی الصحیفة الکاملة بالاجازة عن والده ،

  عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی بسماعه بقراءة الشریف الاجل نظام الشرف أبی الحسن بن العریضی العلوی الحسینی فی شوال سنة ست وخمسین وخمسمائة وقرأته أیضا عن والده جعفر بن علی المشهدی وعلى الشیخ الفقیه هبة اللَّه بن نما والشیخ المقرى جعفر بن أبی الفضل بن شعره والشریف أبی القاسم بن الزکی العلوی والشریف أبی الفتح بن الجعفریة والشیخ سالم بن قبارویه جمیعا ، عن السید بهاء الشرف بسنده المذکور هناک (30).

 گفتنى است مجلسى اول در ذکر طرق خود به صحیفه سجادیه ، پس از بیان طرق خود به شهید اول ، سپس طرق شهید اول به این کتاب را بیان مى کند که یکى از آنها همین طریق  است که راوى آن «نجم الدین جعفر بن نما» است ؛

« و عن الشهید محمد بن مکی ، عن أبیه ، عن الشیخ العلامة نجم الدین طومان عن محمد بن صالح ، عن السید فخار وابن نما ، عن عمید الرؤساء ، عن السید الاجل وعنهما ، عن ابن إدریس .

 ح و عن السید فخار وابن نما ، عن الشیخ محمد بن جعفر المشهدی ، عن السید الاجل سماعا بقراءة الشریف الاجل نظام الشرف ، وقال محمد بن جعفر وقرأته أیضا على والدی جعفر بن علی المشهدی وعلى الشیخ الفقیه هبة اللَّه بن نما والشیخ المقری جعفر بن أبی الفضل بن شقرة والشریف أبی الفتح بن الجعفریة والشریف أبی القاسم ابن الزکی العلوی والشیخ سالم بن قبارویه جمیعا ، عن السید بهاء الشریف (31).

 مرحوم مجلسى اسناد اجازه‏اى دیگرى نیز از پدرش (مجلسى اول ) نقل کرده که مانند همین سند است و طریق شهید اول به صحیفه را بیان مى کند (32)؛

 همچنین این سند در اجازه نامه محمد باقر خراسانى سبزوارى (صاحب الذخیرة) به محمد شفیع رشتى دیده مى شود . (33)

 شیخ حرّ نیز در بیان طریق خود به کتاب تنبیه الخواطر این سند را نقل  مى کند .(34 )

 چنانکه از این اسناد پیداست بین شهید اول و محمد بن جعفر المشهدى چهار طبقه واسطه وجود دارد . بنابر این منظور شیخ حرّدر امل الامل از تعبیر «یروی الشهید عن محمد بن جعفر المشهدى » نقل با واسطه است نه نقل مستقیم (35 )

 نکته دیگرى که از  اسناد اجازه‏اى یادشده بر مى آید این است که نام پدر «محمد بن جعفر» ،  « جعفر بن على المشهدى » است . این نکته در بحث اتحاد وى  با محمد بن المشهدى به کار مى آید .

 

...................................................... ادامه دارد ...........................

ادامه بررسی اعتبار کتاب المزار الکبیر ابن المشهدی (2)

 

بررسى شخصیت نویسنده کتاب و اعتبار کتاب

 بحث اصلى در اعتبار کتاب و تردید در باره آن ، به ناشناخته بودن مؤلف باز مى گردد و چنانچه پرده ابهام از شخصیت مؤلف برداشته شود و معتمد بودن وى ثابت شود ، اعتبار کتاب نیز ثابت مى شود . هر چند که برخى عالمان  پیشین ، از محتوى کتاب و فارغ از شناخته بودن یا مجهول بودن مؤلف آن ،پى به ارزشمندى آن برده‏اند . با توجه به آنچه گفتیم برآنیم تا ابهام موجود در باره شخصیت نویسنده را بزداییم . بنابر این وقت آنست که ببینیم آیا این کتاب و مؤلف آن نزد علماء، شناخته شده و معتبر هست یا نه  ؟

 با جستجو در منابع شیعى ، نام وى و کتاب المزار او را در کتاب «فرحة الغرى» عبدالکریم بن طاووس ( متوفى 693) و «کتاب الحج»  وسایل الشیعة شیخ حرّ عاملى یافتیم .

 عبد الکریم بن طاووس  در بخشهایى از کتاب «فرحة الغرى » از مزار «محمد بن المشهدى»  نقل مى کند .

 برخى از آن موارد را شیخ حرّ در وسایل الشیعة آورده است که خواهد آمد. در اینجا فقط به یک مورد که از المزار محمد بن المشهدى نقل کرده و متن یاد شده در فرحة الغرى و المزار الکبیر فعلى موجود و مطابق است ، مى پردازیم. در آغاز متن المزار الکبیر مى آید : «واخبرنی الفقیه الاجل أبو الفضل شاذان بن جبرئیل القمی رضی اللَّه عنه ، عن الفقیه العماد محمد بن ابی القاسم الطبری ، عن ابی علی ، عن والده ، عن محمد بن محمد بن النعمان ، عن ابی القاسم جعفر بن قولویه ، عن محمد بن یعقوب الکلینی ، عن علی بن ابراهیم ، عن ابیه ، عن ابی القاسم بن روح وعثمان بن سعید العمری ، عن ابی محمد الحسن بن علی العسکری ، عن ابیه صلوات اللَّه علیهما ، وذکر انه علیه السلام زار بها فی یوم الغدیر فی السنة التی اشخصه المعتصم . تقف علیه صلوات اللَّه علیه وتقول : السلام على محمد رسول اللَّه ، خاتم النبیین ، وسید المرسلین . ..لاخوف علیهم و لا یحزنون ، إنک حمید مجید. (5)

 و اینک جهت مشاهده تطابق این دو ، به متن فرحة الغرى ، نظرى مى افکنیم :« وأخبرنی والدی وعمی ( رضی اللَّه عنه ) ، عن محمد بن نما ، عن محمد بن جعفر ، عن شاذان بن جبرئیل القمی ( رضی اللَّه عنه ) ، عن الفقیه العماد بن محمد بن القاسم الطبری ، عن أبی علی ، عن والده محمد بن الحسن الطوسی ، عن الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان ، عن أبی القاسم جعفر بن قولویه ، عن محمد بن یعقوب الکلینی ، عن علی بن إبراهیم ، عن أبیه ، عن أبی القاسم بن دوخ ، وعثمان بن سعید العمری ، عن أبی محمد الحسن بن علی العسکری ، عن أبیه ( صلوات اللَّه علیه ) ، وذکر انه ( علیه السلام ) زار بها فی یوم الغدیر فی السنة التی أشخصه فیها المعتصم ، یقف علیه ( صلوات اللَّه علیه ) ویقول : السلام على رسول اللَّه خاتم النبیین . ( وهی تقرب من کراسة ونصف قطع الثمن ) وآخرها لاخوف علیهم ولا هم یحزنون ، إنک حمید مجید .

 ولم نذکرها لئلا یخرج الکتاب من الغرض الى ذکر الزیارات.(6)

 چنانکه گفتیم شیخ حر ّ در چند بخش از «کتاب الحج» وسایل الشیعة از مزار محمد بن المشهدى نقل کرده است و البته نه مستقیما بلکه با نقل از کتاب واسطه یعنى  «فرحة الغرى»  عبد الکریم بن طاووس .

 ما مواردى را که شیخ حرّدر «کتاب الحج» با واسطه کتاب «فرحة الغرى»  از «المزار» ابن المشهدى نقل کرده بود با متن فرحة الغرى فعلى و المزار الکبیر فعلى مقایسه کردیم که مطابق بودند (7). این موارد قراینى تطبیقى در یکى بودن مزار محمد بن المشهدى فعلى با مزار محمد بن المشهدى مورد اعتماد شیخ حرّ و ابن طاووس هستند .

 شیخ حرّ در فائده چهارم از خاتمه وسایل تصریح مى کند که این کتاب و بسیارى از کتب مورد اعتماد دیگر را در دسترس نداشته و از این روى با واسطه کسانى چون  صدوق ، ابن طاووس و شهید از آنها نقل مى کند (8) .لذا هر چند این کتاب در دسترس وى نبوده اما مورد اعتماد ایشان بوده و به واسطه کتاب معتمد دیگرى چون فرحة الغرى از آن نقل کرده است  . مطالب فائده چهارم خاتمه وسایل در مقدمه وسایل با عنوان «فصل» نیز آمده است و با هم مطابقت دارند (9).در مقدمه  نام مؤلف این مزار به صورت «محمد بن على المشهدى»  آمده که به قرینه تکرار این مطالب در خاتمه و آمدن نام وى به صورت «محمد بن المشهدى» مى توان دریافت که نام او به صورتهاى مختلف ذکر مى شده گاه به المشهدى  نسبت داده مى شده و گاه به «على المشهدى»   .

 پیش از این گفتیم که مزار محمد بن المشهدى نزد حاجى نورى نیز با مزار محمد بن المشهدى در دسترس ما ، مطابق است .

 گفتنى است مواردى که مطابقت شد صرف متن حدیث نیست که در گروهى از مزارها مانند هم باشد بلکه موارد مثل سخن نویسنده ، سند و مشایخ  وى و نحوه ورود به مطلب است که نشان از اتحاد کتاب و نویسنده دارند.

 حال باید دید آیا قراین دیگرى بر شناخته بودن وى هست یا نه  ؟ و آیا با نام و عنوان دیگرى شهرت یافته که باعث شناسایى بیشتر وى شود؟

 برخى پژوهشگران بر این باورند که او در حقیقت  ، همان شخصیت شناخته شده و مشهور «جناب محمد بن جعفر المشهدى » است و بر این ادعا دلایلى مى آورند . به نظر مى رسد با توجه به مجموعه شواهد و قراین موجود ، سخن صواب  در این باره ، اتحاد «محمد بن المشهدى» و «محمد بن جعفر المشهدى »، است . پیش از بررسى دلایل یاد شده  لازم است با شخصیت «محمد بن جعفر المشهدى » در منابع شرح حال نگارى و اجازات ، آشنا شویم و پس از آن به قراین اتحاد «محمد بن المشهدى» با او  ، نگاهى بیندازیم .

 محمد بن جعفر المشهدى در منابع این گونه معرفى شده است :

 1.شیخ حرّ در ترجمه او در «أمل الآمل» مى نویسد (10): الشیخ محمد بن جعفر المشهدى  . کان فاضلا محدثا صدوقا ، له کتب ، یروی عن شاذان بن جبرئیل القمی .

 2. سید محسن امین  در اعیان الشیعة  مى نویسد (11): «أبو عبد الله محمد بن جعفر بن علی بن جعفر المشهدی الحائری المعروف بمحمد بن المشهدی شیخ جلیل متبحر محدث صدوق»

 شیخ حرّ در باره پدر او نیز مى نویسد (12):  الشیخ الجلیل جعفر بن محمد  المشهدى . عالم فقیه ، یروی عنه ولده محمد .»

 هر چند در نسخه چاپى «جعفر بن محمد المشهدى » آمده ولى به گفته سید محسن امین در اعیان الشیعه ، آنچه در نسخه خطى اصلى آمده «محمد بن على المشهدى» است و نسخه چاپى اشتباه است (13). مصحح امل الامل نیز در یکى از نسخه‏هاى در دسترس خود ، نام او را «محمد بن على» دیده که روى «على» خط زده شده و دو باره نام «محمد» نوشته شده که مى تواند قرینه دیگرى باشد بر این که در نسخه اصلى نام او به صورت «محمد بن على» است (14)

 3 .  شیخ علی بن یوسف (از اعلام سده هفتم ) مشهور به ابن جبیر در کتاب « نهج الایمان فی الامامة والمناقب(15)» از محمد بن جعفر المشهدى نام مى برد و از کتاب «ما اتفق من الأخبار فی فضل الأئمة الأطهار » او حدیث نقل مى کند . او در برخى موارد از تعبیر «و روى الشیخ محمد بن جعفر المشهدی الحائری فی کتابه کتاب ما اتفق فیه من الأخبار فی فضل الأئمة الأطهار(16)» استفاده کرده که نشان از آن دارد که علاوه بر المشهدى بدو «الحائرى» نیز مى گفته اند .

 در مواردى نیز از او با عنوان «الفقیه الشیخ محمد بن جعفر المشهدی رحمه اللَّه(17)» یاد شده که نشان از «فقیه بودن» این شخصیت دارد .

 4. همچنین نام وى در کتاب صراط المستقیم على بن یونس عاملى  ( متوفى 877) به هنگام نقل روایاتى از کتاب «ما اتفق من الأخبار فی فضل الأئمة الأطهار » او آمده است (18)

 در این کتاب نیز در موردى نام وى به  صورت «الشیخ محمد بن جعفر المشهدی الحائری» آمده که قرینه دیگرى است بر اتصاف وى به دو لقب «المشهدى» و «الحائری» . این نکته در بحث اتحاد عناوین مربوط به این شخصیت به‏کار مى آید که خواهد آمد (19).

 5. نام او در بسیارى از اجازات آمده است در برخى از آنها به نام جدّ وى «على» نیز تصریح شده است .

 با تأمل در اجازاتى که نام وى در آنها قرار دارد  ،طبقه و جایگاه او در اسناد و همچنین کنیه و مقام و موقعیت او نیز شناخته مى شود . اکنون وقت آن است که اسناد اجازات یاد شده را در ذیل بیاوریم تا داورى براى خوانندگان در این مورد آسان شود :

 6. علامه مجلسى به صورت وجاده به اجازه نامه فرزند علامه حلى ّ (فخر المحققین) به  شاگردش «زین الدین علی بن الشیخ عز الدین حسین بن مظاهر» دست یافته که در آن نام «محمد بن جعفر بن على المشهدى» به عنوان روایت کننده (20) از ابوالمکارم ابن زهره (متوفى  585) تصریح شده است ؛

«... روى الشیخ محمد بن جعفر بن علی المشهدی قال : حدثنی الشریف عز الدین أبو المکارم حمزة بن علی بن زهرة العلوى الحسینی الحلبی(متوفى  585) إملاء من لفظه عند نزوله بالحلة السیفیة ، وقد وردها حاجا فی سنة أربع وسبعین وخمس مائة ورأیته یلتفت یمنة ویسرة فسألته عن سبب ذلک فقال : إنی لاعلم أن لمدینتکم هذه فضلا جزیلا قلت : وما هو  قال : أخبرنی أبی عن أبیه ، عن محمد بن قولویه .. .(21) »   

 7. در اجازه نامه شهید اول به «شمس الدین محمد بن تاج الدین عبد على بن نجدة» نام وى در نقل و روایت تمام مصنفات «شاذان بن جبریل»  به «نجیب الدین بن نما» آمده است ؛

«و عن السید فخار بلا واسطة ونجیب الدین بن نما رضی اللَّه عنهما بواسطة «الشیخ الامام السعید أبی عبد اللَّه محمد بن جعفر المشهدی رحمه اللَّه» جمیع مصنفات شاذان بن جبرئیل نزیل مهبط وحی اللَّه ودار هجرة رسول اللَّه .(22) »

 این اجازه نامه شهید در ضمن اجازه نامه متاخرین از او که با اسناد خود به شهید اول متصل مى شوند دیده مى شود و تکرار شده است (23)که هر چند مورد مستقلى نیست ولى تکرار نام فرد مورد بحث ما ،حکایت از درستى ضبط نام وى و جایگاه طبقه‏اى او دارد .  

 8. در اجازه نامه شهید ثانى به پدر شیخ بهائى نیز باز شاهد واسطه بودن وى در نقل مصنفات شاذان بن جبرئیل به نجیب الدین نما هستیم (24)؛

«وأرویها أیضا بالاسناد المتقدم عن السید تاج الدین بن معیة الحسنی والشیخ رضی الدین علی بن أحمد المزیدی والشیخ زین الدین علی بن طراد المطاربادی جمیعا عن الشیخ صفی الدین محمد بن یحیى بن سعید ، عن عمه المحقق نجم الدین رحمیهم اللَّه .. .. وعن المشایخ الثلاثة جمیع مصنفات ومرویات الشیخ الامام العلامة المحقق فخر الدین أبی عبد اللَّه محمد بن إدریس الحلی ومصنفات ومرویات الشیخ السعید رشید الدین أبی جعفر محمد بن علی بن شهرآشوب المازندرانی صاحب کتاب المناقب وغیره ومصنفات ومرویات الشیخ الامام العالم أبی الفضل سدید الدین شاذان بن جبرئیل القمی نزیل مهبط وحی اللَّه ودار هجرة رسول اللَّه صلى اللَّه علیه وآله کل ذلک بغیر واسطة متروکة إلا فی الشیخ نجیب الدین بن نما فانه یروی عن شاذان بن جبرئیل بواسطة الشیخ السعید أبی عبد اللَّه محمد بن جعفر المشهدی .» 

 

............................................ادامه دارد ....................................